यो महामारीको संकटबाट एकमात्र अभिलाषा जिउ कसरी जोगाउने भन्ने भएकाे बेला दैनिकी अँह कत्ति पनि सामान्य छैन ।करिब करिब दुई महिना त अरु जस्तै म पनि घरभित्रै सिमित रहेर दिनहरु कटाए । सुरुका दिनहरुमा मेरो जिल्ला बाग्लुंग पनि कोरोनाको उच्च जोखिममा थियाे। नजिकैको बस्तीका केही व्यक्तिहरुमा संक्रमणको देखिएको हुनाले लकडाउन एकदम कडाइका साथ पालना गरियो। मनमा त्रास र बेचैनीको अनौठो समिश्रण थियो ।
घर बस्दा बस्दा कुँजिएको शरीर र थाकेको दिमागले बाहिर निस्किउ निस्किउ झैँ लाग्थ्यो। तर फेरि कोरोनाको संक्रमण सम्झिदा बाहिर निस्किन त्यति आँट आउँदैनथ्यो । टि भि, सामाजिक संजाल र घरका सदस्यहरुसँग करिब करिब दुई महिना थुनिएर बिताए पश्चात दैनिकीहरु फेरिएका छन् । सरकारले लकडाउन केही खुकुलो बनाएपछि दैनिकीले भिन्न रुप लिन थालेका छन् ।
आफूले जान्ने बुझ्ने भए देखि म आफ्नो गृह जिल्लामा यति लामो समय कहिल्यै बसेकाे थिइनँ | कैलेकाहीँ छोटो बिदामा आएर दुई तीन दिन बसेर फर्किने । मेराे लागि लामो बसाइ भनेको दशैको बिदामा हुने गर्दथ्यो । त्यो पनि प्राय दशैमा हामीहरु टिका थाप्न पुर्ख्यौली घर जाने भएकाले पनि यो समाजसँग त्यति परस्पर हुन पाएको थिइनँ । यो लकडाउनले मलाई मेरो समाजलाई भिन्न रुपले हेर्न सिकाएको छ ।
अरुबेला बिदाका दिनहरु परिवारका सदस्य र घरका कोठाका भित्ताहरुसँग बित्थे। अहिले आफ्नो समुदायका काका, मामा, बाजेहरुसँग घुलमिल भएर बित्छन् । घर नजिकैकाे पार्कमा आउने बुढापाकाहरुसँगकाे भलाकुसारी निकै भिन्न अनुभव भएकाे छ । आफ्नो जीवनको दुई तिहाइ उर्जावान समय कि त मास्टरी पेशा कि त निजामती सेवा कि त सक्रिय राजनीतिमा बिताएका उनीहरुकाे रिटायार्ड लाइफको सुरुवात र महामारीले निम्त्याएको असामान्य दैनिकीको संयोगले मलाई भने पुराना कुरा सुन्ने अवसर दियाे। उहाँहरुले आफ्नाे जीवनका संघर्ष, अनुभव, तिक्तता, मिठास, हण्डरहरु निर्धक्क साट्ने भएकाले पनि त्यो बसाइ निकै उपयोगी लाग्दछन्। त्यसका अलावा समुदायको पहलमा बनेको हरियाली पार्कको हेरचाहमा दिन बित्ने गरेको छ । पार्कमा तारबार गर्ने देखि बाेट बिरुवाहरु राेप्ने, काँटछाँट गर्ने काममा उहाँहरुकाे अनुभव र हामी युवाको जोसको समिश्रण निकै अद्भुत बन्न पुगेको छ ।
दिउँसोको समय यी यस्तै काममा व्यस्त भए पनि बिहान बेलुका भने घरमै समय बित्छ। घरमै रहेको किराना पसलमा बिक्रेताको भूमिकामा पनि ठिक्क हुने गरेको छु । ग्राहकसँग पनि निकै रमाउँछु । हातमा परेको दुई चार रुपैयाँमा फुरुङ्ग भएर चकलेट किन्न आउने अवाेध नानीबाबुहरुमा झल्किने केटाकेटीपन, आफ्ना उमेरका मित्रहरुसँग हुने ठट्यौली यो व्यवसायकाे रोचक पक्ष लाग्न थालेका छन् । क्रेता र बिक्रेताको सम्बन्ध, व्यापार व्यवसाय फस्टयाउनु र डुब्नुका कारण पनि नजिकैबाट नियाल्ने मौका पाएको छु ।
यस लकडाउनले हामी सबैलाई सिकाएको नौलो अनुभव भनेको भान्सामा नयाँ नयाँ परिकारहरु तयार पार्नु भएको छ । बेलुका र दिउँसो बिभिन्न्न परिकारहरु पकाएर खुवाउने प्रयासबाट म चाहिँ कसरी अछुतो हुन सक्थे र ! नाैला नाैला खाना बनाउन चाहिने कला भए पनि जाँगर भने कहिल्यै चल्दैनथ्याे। यही लकडाउनमा केही हदसम्म त्याे जाँगर ब्युँत्याएकाे छु। सिजनमा पाइने फलफूलहरु आरुबखडा, आँप र केरामा चिसाे दही मिसाएर बनाएको लस्सीमा चकलेट, नरिवल र काजुले सजाएर परिवारका सदस्यलाई खुवाउने मेरो प्रयासले थोरै भए पनि सबैलाई खुसी दिएकाे छ । त्यस पछिका प्रत्येक दिन बुवाले आफै दही ल्याएर ‘कसरी बनाउने रे कान्छा भन त’ भन्ने प्रश्नले मख्ख बनाउँथ्यो । यस्ता प्रयासहरु परिवारिक सौहार्दताका निमित्त निकै आवश्यक रहेछन् भन्ने लाग्छ ।
दिनहुँ हुने व्यस्तता, शारीरिक अनि मानसिक पीडालाई भुलाउन हामी सबैलाई सायदै एउटा लामो विश्रामको जरुरत थियो। त्यस्तो मनोटोनस जीवनशैलीबाट ब्रेकडाउन भएर यति लामो समय आफैमा भुल्न पाउनु सायदै जीवनको एक अमूल्य उपहार पनि हो। एकान्तमा आफूलाई पर्याप्त समय दिन पाउनु आफैलाई चिन्ने एउटा अवसर हो। त्यसैले महामारीले निम्त्याएको बन्दाबन्दीको समयलाई चुनौती भन्दा पनि आफैलाई चिन्ने ठूलो अवसरको रुपमा लिइरहेको छु ।
बन्दाबन्दीको २ दिन अघि नै काठमाडौँबाट आफ्नो गाउँ गोर्खा आएपछि मेरो दिनचर्याले रङ फेरेको छ। यति लामो समय आफूलाई मन पर्ने काममा व्यस्त भएर समय बिताउन पाइएको थिइन। साहित्य र राजनीति मेरा रुचिका विषय हुन्। त्यसैले यस समयमा इन्टरनेटमा भेटिएका केही पुस्तकहरु पढ्दैछु। बिहान बेलुका हरियालीमा घुमफिर गर्छु। आफैले लगाएका तरकारीहरुले पनि मज्जाले फल दिन थलिसकेका छन्। राति आमाले पकाएको खाना खाएर सुतेपछि मज्जाले निन्द्रा पर्छ। अहिले त असारे झरिले निन्द्रा झनै मिठो बनाएको छ।
तर यतातिर सबैको अनुभव एउटै छैन । गाउँघर डर र त्रासले ग्रस्त छ। दिनके काम गरेर जिविका चलाउनेहरुको घरमा चुलो बाल्न हम्मेहम्मे परिसकेको छ । सामान्य स्वास्थ सुबिधाबाट टाढिन परेकाले मानिसहरु घरमै थलिन थलेका छन्। धेरै आफ्नो भन्दा परदेशिएका छोराछोरीको पिरले चिन्तित छन्। तर पछिल्लो समयमा मानिसहरुलाई डर र त्रासको घेराबाट बाध्यताले बाहिर निकाल्दैछ। बर्खा लागेसँगै अहिले मान्छेहरु खेतीपाती, भारोपर्ममा व्यस्त छन्। बिना स्वास्थ सुरक्षा यसरी दैनिकी चलाउनाले झन जोखिम बढ्न सक्छ जस्ताे लाग्छ। त्यसैले अहिले आफूले जाने बुझेका स्वास्थ्य सुरक्षाका उपायहरु बताएर सबैलाई सजग गराउने काम पनि गरिरहेको छु।
मेरो हकमा पनि ती सबै बाध्यतामा खोजिएका खुसीहरु हुन्। मेटिएका अधुरा चाहानाहरु हुन्। जे होस्, महामारीका बेला आफू सचेत भएर आफूलाई आफैमा व्यस्त राख्दै चुनौतीलाई अवसरमा बदल्ने कोसिस गर्नु नै उत्तम विकल्प हुने रहेछ। यो धैर्यताको परीक्षण गर्ने एउटा लामो विश्राम पनि हो।
चितवनको पल्लो छेउ, सदरमुकामबाट झण्डै ३० कि.मी. को दूरी भन्न मिल्छ; जसलाई चितवनकै मान्छेले पनि चितवनमा पर्छ भनेर चिन्न मुस्किल छ। यही कारण हो, ‘अनि घर कता नि तिम्रो’ यो प्रश्न मनै पर्दैन मलाई। चितवन हो भनौँ भने चितवन कता भनेर सोध्छन्; अनि मेघौली भनौँ भने ‘त्यस्तो ठाउँ पनि छ चितवनमा?’ भन्छन्। त्यति नै चासो लाग्ने भए चितवनको नक्सा हेर्नु न” भन्न पनि सक्दिनँ फेरि। त्यसैले कहिलेकसो सारा गुनासो बा आमालाई पोख्छु,”तराई झर्न त्यत्रो रहर थियो भने अल्लि माथि नै लिनुपर्छ नि जग्गा पनि, यो कुनामा बसेर के उँभो लाइन्थ्यो र” उहाँहरुले पनि आंशिक सहमति जनाए जस्तो लाग्छ मेरो कुरा सुनेर चुप बसेको देख्दा।
हुन त उ बेला के थाहा र कुन कुना पुल्चोक बन्छ अनि कुन मगनी। मगनी मेरो टोलको नाम। थारुको बस्तीमा मस्ती गर्न झरेका पहाडियाहरु मध्येकै एक परिवार मेरो। त्यो मस्तीलाई पेटभरि चामलको भात भनेर बुझौँ। त्यही भात खाने आश पनि नारायणीको बाढीसँगै बगेर जान्थ्यो अरे कति वर्ष त। आजभोलि पो किनारमा जाली लगाएर बन्दोबस्त पारेको छ।
भविष्य कोर्न भनेर नौ डाँडा काटेर गएकी म, कोरोनाले घरभित्र थुनेर निस्सासिने बनाएको पनि महिनौ बितिसक्यो। संसारमा त्रास फैलाएको कोरोना अगाडि म के गर्न सक्थेँ र ! केवल लाचार भएर यसको अन्त्य हुने प्रतिक्षामा दिन काट्दै छु। झरी पर्न थालेको धेरै दिन भयो। हिजो राति पनि पर्दै थियो। सधैँ त पर्छ भनेर वास्ता गरिएन। हिजो राति सुत्दासम्म खासै पानी थिएन, आज बिहान उठेर हेर्दा चारैतिर समतुल्य छ; “हे भगवान्! बाढी आएछ” आँखा एकैपटकमा ब्युँझिए।
म जन्मिएको भदौरे झरीमा, त्यो वर्ष खाटका खुट्टा डुबाउने गरि बाढी पसेको थियो अरे! हत्तपत्त खाटका खुट्टा छाम्नु अघि झ्यालबाहिर हेरेँ। घरभित्र पस्न भ्याएको रैन्छ धन्न। “हाम्रो नानु जन्मेको वर्षदेखि यता आजसम्म थाहा पाएकी थिइनँ यसरी बाढी पसेको” खै कोसँग कुरा गर्दै हुनुहुन्थ्यो आमा!
यो कोरोनाको वर्ष सहरका महलहरु रित्तिएर गाउँका झुपडीमा थुप्रेका तमाम जिन्दगीहरु साक्षी बसेका रैछन्, बाढी पस्ने डरले कोरोना कहरसँग गरेको दमदार प्रतिस्पर्धा हेर्न। यो हुलमा थाहा छैन कोरोना पनि आएको छ कि? घरखेत डुब्ने डरले कोरोना लाग्ने डरलाई पछारिसकेछ क्यारे! घरबाट पैदल करिब आधा घण्टाको दूरीमा रहेको नारायणी नदी आज घरबाहिरै सुसाइरहेको छ। यो आवाजसँग डराएर “लौ न डुबिनी भैयो” यो आवाज चर्को बन्दै छ।
गर्मीले औडाहा पार्दा बरु रातदिन झरी परे सहनु हुन्थ्यो भन्ने ओठहरु आज झरी रोकियोस् भन्ने पुकार निस्कदै छ। आकाश आज काला बादलहरुको जमात लिएर आएको छ। लाग्छ उम्कने उपाय नै छैन। चराचुरुङ्गी गन्तव्यहीन उडान भर्दै छन्; एक रुखबाट अर्को गर्दै रन्थनिएर। खेतबारी, कुलोतिर लुक्ने स्याल आज बाटोमा दौडिरहेको छ। भर्खरै रोपेको धानको बीउले घाँटीबाट पानी निलिसक्यो। रुखहरु भने स्थिर रहेरै जिन्दगी बचाउन खोज्दै छन्। भ्यागुताहरु पानीबाट उफ्रेर घरतिर पस्न आँट्दै छन्। गड्यौलाको लर्को पिँढीसम्म आइपुग्यो। यसो हेर्दा लाग्यो, हरेक जिन्दगीलाई अचम्मै प्यारो रैछ आफ्नो जिन्दगी।
एकाबिहानै गाईवस्तु खेदेर अर्काको गोठतिर लाँदै छन् एकजना काका। “गोठ चुर्लुम्मै छ, आँगनमा आहाल छ, घरको पनि दैलोमा पुगिसक्यो; अझै नरोकिने हो भने घरभित्र बस्नै सकिँदैन” दुईवटा नानीको हात समाउदै काखमा एउटा नानी च्यापेर भन्दै हुनुहुन्छ काकी। छानो चुहिँदासम्म त ठिकै थियो, अब बाढी पसेपछि ती लालाबाला बोकेर कता जालान्?
कसैको गोदाममै पानी पसेर अन्नपात बिगार्यो अरे! अनिकाल लाग्ने भयो भन्दै छन्। अझ नारायणी नजिकैका घरहरु खै कस्ता भए, हेर्न जाने आँट पनि छैन। उता जाउँ भने फर्किँदासम्म आफ्नै घर डुबानमा पर्ने हो कि? ठाउँठाउँमा बाढी पहिरो गएर धनजनको क्षति भएको सुनिएको थियो। नराम्रो लाग्थ्यो, सहानुभूति आउँथ्यो। तर आफ्नै आँखा अगाडि त्यसको थोरै मात्र अंश देख्दा पनि मुटु नै काँपेर आउने रैछ। मानौ मृत्युको काखमा छ यो जिन्दगी।
“भित्रै बसौँ भने बाढीले बगाउला, बाहिर निस्कौँ भने कोरोना लाउला” यो मृत्युको प्रतिस्पर्धा हेर्दै खै मजस्ता कति जिन्दगीहरु भित्र न बाहिर भएर दैलोमा अड्किएका छन्!
लकडाउनमा देखेकाे काठमाडाैँकाे कुरा गर्न मन लाग्याे।
सधैँ जाम हुने काठमाडौँ उपत्यकाकाे नयाँ रुप देख्न पाए लकडाउनमा। खुल्ला निलो आकाश मुनि खाली बाटाेमा परिणत भएको काठमाडाैँ । लाखौ संख्यामा गुड्ने गाडीहरु अनायसै स्थिर भए।सधैँ धुवा धुलोले अस्तव्यस्त भएका जनावर अनि मान्छेहरूले स्वस्थ श्वास लिन पाए। सधैँ गाडीको अनि मानिसको चापबाट थिचिएका सडकहरुले पनि आनन्दको महशुस गरे हाेलान् ! सधैँ सवारी साधन अनि मानिसको भिड अनि हल्लाखल्ला हुने ठाउँमा विभिन्न चराचुरुङ्गीको सुमधुर आवाज आफ्नै कोठामा नै सुन्न सकेँ ! मानिस सर्वश्रेष्ठ प्राणी भएर पनि सोचेका थिएनौ होला कि यो सारा संसार एकदिन यसरी रोकिन्छ भनेर । यदि रोकिन्छ भने पनि कस्तो रुप लिन्छ भनेर !!
लकडाउन भन्दा अगाडिको अवस्था सम्झन चाहन्छु। दिनहुँ आधा घन्टा कोटेश्वरको जाममा परेको त्यो क्षण। त्यतिबेला निकै गाह्रो महसुस गर्थे । जाम परेको बेला कलेज पुग्न ढिलाे भएका ती क्षणहरू। म सम्झन चाहन्छु ती हवाइजहाजहरु अवतरण र take off गरेको। म त्यही आफू चढेकाे गाडीको झ्यालबाट खाडीको लागि उडेका नेपालीहरु र आफ्नो देश भित्रै आवतजावत गरिरहेका नेपालीहरु चढेकाे विमान हेरेर सोच मग्न हुन्थे ! ती नेपालीहरुसँगै अहिले कति सपनाहरु उडिरहेका हाेलान्! बिहान देखि बेलुकीसम्म दिन रात नभनेर, गर्मी जाडाे नभनेर सडकमा खटिएका ट्राफिक प्रहरीहरुलाई हेरिरहन्थे ! र सोच्थे जाम अलि सहज भए वा गाडीहरु कम भएकाे भए कति जाती हुन्थ्यो भनेर!!
राजधानीमा बस्दा, एकान्तकुनाको त्याे ओरालोबाट झरिरहँदा देखिने वरिपरिका हरिया डाँडाकाँडाहरु कहिले पनि देख्न पाइन। काठमाडौँमा गुड्ने लाखौ सवारीसाधन अनि कलकारखानाले उत्पन्न धुवा धुलो र वायु प्रदुषणले सहर नै बादलले ढाकिएकाे हुन्थ्यो! “काठमाडौँ उपत्यकाबाट नजिकै पर्ने जुगल हिमाल “सधैँ हाजिरीजवाफमा दोहोरिएर प्रश्न आउँथ्यो। तर SEE उतिर्ण गरेर राजधानी छिरेपछि ती हिमालय शृङ्खला कहिल्यै राम्ररी देख्न पाएकाे थिइनँ। उपत्यकाबाट सधैँ मधुरो देखिने चन्द्रागिरी डाँडा र शिवपुरी नागार्जुन निकुञ्ज याे बेला प्रष्टै देख्न पाएँ। वाग्मति अनि बिष्णुमति पनि केही हदसम्म सफा देखिए। सडकभरि ज्याकरान्डा फुलेका फोटाेहरु सामाजिक सञ्जालमा देखेर मनलाई सञ्चाे भयाे।
बानेश्वर ,माइतीघर रोड छेउछाउ फुलेका फूलका सामुन्ने आफ्नो तस्बिर लिन मन थियाे, डाँडाकाडा हेर्दै केबलकार चढ्न मन थियाे, त्यो जुगल हिमाल हेर्न धित मरुन्जेल हेर्न मन थियाे, सुन्दरीजलसम्म hiking जान मन थियाे, कलेजका साथीहरुसँग भेट्न मन थियाे। तर लकडाउनले बाँधेकै हाे। भयकाे लक्ष्मणरेखाले हामी बाँधियाैं। र त्याे जरुरी पनि थियाे।
अहिले संसार एकातिर र कोरोना अर्काे तिर भएकाे छ। यो संसारमा सधैँ मानिसले राज गर्थ्याे तर आज प्रकृतिले चुनौती दिएकाे छ। तर अब याे समस्या चाँडै नै साम्य हुनेछ भन्ने आशा छ र आशा पनि राख्नु पर्छ !! Keep Social Distancing #GoCoronaGo# Thank you !!!
आज शुक्रबार हामी गाउँ जाने दिन। हप्ता भरिको मेरो प्रिय दिन। मेरो गाउँ चौधरिया अहिले हामी बस्ने हवल्दारपुर भन्दा ठिक ४ कि .मि टाढा। बाबाले हाम्रो पढाइ सजिलो होस् भनेर यहाँ ल्याउनुभएको पनि धेरै भयो। तर मलाई मेरो आधा परिवार बस्ने गाउँ असाध्यै मन पर्छ। मेराे गाउँकाे नाम “चौधरिया” किनभने वरिपरि बाक्लो चौधरी बस्ती छ। अनि बिचमा थोरै पहाडी बस्ती। फरक फरक जीवनशैलीमा मिलेर बसेको गाउँ। त्यो गाउँमा परिवार र साथी बाहेक मेरो अरु केही प्रिय थियो भने त्यो हो घर अगाडि बरन्डामा राखिएको चारपाई ।
निकै जादु थियो त्यो चारपाईमा। म राति सुत्दा जे सोच्थे त्यो पूरा हुन्थ्यो। चाहे त्यो गोठाला जाँदा चाउचाउ लैजाने होस्, मासु खाने होस्, तिहारमा भैलो खेल्ने होस् या अरु एक दिन हवल्दारपुर नजाने होस्। आजको लो बेडमा त्यस्तो जादु छैन । यहाँ निदाउँदा देखेका सपना बिपना हुदैनन् ।
याे लकडाउनका बेला मैले मेराे चारपाई झनै धेरै मिस गरिरहेछु।
आज पनि दिनहुँ झैँ गाउँ जाने बितिकै म र बहिनी चारपाईमा लम्पसार परेर भनिम् ” फुपु, हजुरआमा, हजुरबा हामी आइम्” सबै फुरुङ्ग। अब त्यो चारपाईको एका पट्टि सल बाँधेर पिङ खेल्न थाले म। त्यो छोटाे पिङमा जिन्दगीको लामो सपना बुन्दै थे सायद। बहिनी कता गइ खोइ! सायद साथी भेट्न गइ। एकछिन पछि मेरा एक हुल साथीलाई चारपाईमा बस्न लगाउँदै म भन्छु “भोलि गोठालो जाँदा मलाई पनि बोलाउ है।” भोलि गोठालोमा कस्ले के लग्ने भन्ने योजना बन्छ।
आज त मासु पाकेको छ। नपाकोस् पनि किन! हामी जो आएका छौं । तर त्यो मासु भन्दा प्रिय थियो त्याे साँझ । चारपाईमा पल्टिदै फराकिलो आकाश हेर्ने साँझ। त्यो जस्तै अरु ३ वटा चारपाई थिए , जो हाम्रो घरको आँगनमा सजिएर मेरो परिवारको भार उठाउँथे। साँझ चारपाईमा पल्टिदै फुपुको हाते पंखाको हावासँगै खुला आकाश हेरेर टोलाउदै भोलिको रमाइलो कल्पना गर्दै निदाउँथे। यसो त आज याे लकडाउनकाे बेलामा पनि म छतमा पल्टिएर त्यही आकश हेर्छु । तर त्यो पहिला जस्तो फराकिलो लाग्दैन। सायद म त्यो चारपाईलाई धेरै मिस गर्छु या भनौं त्यो समयलाई मिस गर्छु जहाँ सबै फराकिला लाग्थे, कुनै बन्धन थिएन। अझै भनौ भने त त्यो चारपाई माथि पल्टिएको ” म ” एकदम मिस गर्छु ।
बहिनी सानी भएकाले घरमै बसि।गोठालोमा मेरो चाउचाउ साथीहरुको पकोडि, आँप, तरकारी,रोटी, बिस्कुट के के हो के के! सबैले आफ्नो आफ्नो पोको खोलेसी मुखै रसाउने। थारु काकाको खुट्टे धाराको मिठो पानी खाएसँगै तिनकै आँप बगैंचाको झरेको आँप टिप्न नि भ्याइन्थ्यो। दिनभरि बुडि कबड्डि , आँट काँट कुन काट , बित्ता खेलेर थाकेको शरीर घर आउन साथ पुङ्लुङ चारपाईमा पल्टायाे। एक छिन पछि चोरेको आँप साथीहरु सित चारपाईमा बसेर बाढ्दै गर्दा तिहारमा भैलो गाउँबाटै खेल्ने योजना बन्यो। अनि त्यसकाे साक्षी बन्यो त्यही प्याराे चारपाई। यसो त मेरो मन भित्रका तमाम सपना, योजना, कल्पना सुनेको छ त्यसले। अब आँखाभरि आँसु लिदै हामी दुई बहिनी हवल्दारपुर फर्किने समय आउँछ। अर्को शुक्रबारको कल्पनामा हामी त्यहाँबाट हिड्छौ।
आज लगभग १० बर्ष भयो,सबै परिवार हवलदारपुर आएको। लगभग ४ बर्ष पहिले म गाउँ घुम्न जाँदा घर हेर्न गएको थिए। घर किन्ने आन्टीले बस नानी भनिन्। म भने आँगनमा चारपाईको डोरी फेरेको हेर्दै थिए। हेर्दा लाग्थ्यो हावापानी हुरीले चारपाईको चमक छिनेर लगेछ , ठिक त्यसरी जसरी विवशताकाे हुरीले जिन्दगीको चमक छिनेर लान्छ। आज त्यो पुरानो बाबियाेकाे डोरी रहेनछ। रंगीन प्लास्टिकको डोरीले त्यसलाई कसिदै थियो। कमजाेर र खोक्रो शरीर माथि कसैले रंगिन कपडा सजाए जस्तो । हुन त काठका खुट्टा र डारि त्यही पुरानै रहेछन् । तर मलाई याे चारपाई मेराे त्यो पुरानो चारपाई जस्ताे लागेन। त्यो त सायद कतै हराइ सक्यो।
म उसलाई हेरेर प्रश्न गर्न खोज्दै थिए ” तिमी त प्रत्येक चोटि फेरिएको डोरीले हो या समयको गतिले हो, हराएछौ । अब बाँचेको के तिम्रो बिम्ब मात्रै हो??”
यत्तिकैमा उसले पनि प्रतिप्रश्न गरे जस्तो लाग्यो “कतै तिमी पनि प्रत्येक चोटि फेरिएको समयसँगै हराएकि त छैनौं ?”
म दिउँसोको खाजा लिएर पल्लो कोठामा पस्दै गर्दा हातमा पैसा बोकेर आमा छोरा बिच यस्ताे गन्थन चल्दै थियाे।
छोरा: हेर्नुस त मम्मी मैले घरभाडा अनि सागसब्जी किन्न पुग्ने गरि पैसा ल्याएको छु ।
मम्मी: खै खै हेरु त। तलब दियाे कि कसो ?
म: ए ! ATM जाने काम छ भन्दै हुनुहुन्थ्यो। त्यति भको नि निकाल्नु भो अब त ?
३ महिना भन्दा बढी हुन लागेछ कोठामा खाँदै बस्दै गरेको पनि । हाम्रो ३ जनाको सानाे परिवार छ काठमाडौंमा। परिवार सुखी नभए पनि खुसी चाहिँ पक्कै छ। मम्मी घरमै (कोठामै) बस्नु हुन्थ्यो। यताउता सरसफाई,घरायसी काम गरेर दिन बिताउनु हुन्थ्यो। हामी छोरा बुहारी बिहानै अफिस जान्थ्याै।
म एउटा कलेजको प्रशाशन फाँटमा काम गर्छु। अफिस अलि टाढा भएकाले धेरै काम हुने सिजन होस् वा काम नभएको सिजन गाडीमा उँदा-जाँदा नै थाकिने। श्रीमानको थकाइ त झन म शब्दमा व्यक्त गर्न पनि सक्दिन। पेशाले उहाँ शिक्षक हुनुहुन्छ। बिहान म नबिउँझदै कलेज जानु हुन्छ। कलेजकाे पढाइ सक्दा नसक्दै तालु चर्किने तातो घाममा हिडेर फेरि अर्को स्कुल पढाउन गइहाल्नु पर्ने। त्यो स्कुल पढाएर बिचमा समय उब्रिए केही ताजा खायो। नत्र चाउचाउ र बिस्कुटको फाँको मार्दै हत्तपत्त ट्युसन पढाउन कुदिहाल्यो। ‘भयो कति दु:ख गर्नु हुन्छ, आफ्नो पनि ख्याल गर्नुहोस् न’ भनेर सम्झाउन पनि मुख लाग्दैन । यत्ति नगरे बिहेको ऋण तिरिने थिएन ।
श्रीमानजी बेला-बेलामा भन्ने गर्नुहुथ्यो – ‘मलाई एक दुई महिनाको रेस्ट चाहिएको छ मुना, हैरान भइसके। याे दिन दिनको भागदाैड अनि अस्तव्यस्त जिन्दगीबाट।’ म ठण्डा पानीको गिलास हातमा थमाउँदै सम्झाउँथे – ‘उमेरमा त गर्नु परिहाल्यो नि बुढाे! अझ कति गर्नु छ जिन्दगीमा हजुर । अहिले नै दुःख गर्न डरायाैं भने भोलिको दिन कस्तो आउँला कल्पना गर्नुभएको छ कहिले?’
आज कोरोना भाइरस (covid -19) ले यत्रतत्र तहल्का मच्चाएको छ। एउटा सुक्ष्म भाइरसले विश्वभरका नामी डाक्टर , वैज्ञानिक, अर्थशास्त्री, लगायतका विज्ञहरुलाई बेकम्मा तुल्याइदिएको छ। यसले असर नगरेको कुनै राष्ट्र रहेन। कुनै क्षेत्र रहेन। अर्थतन्त्रको त झन् के कुरा गर्ने ? रेमिटेन्सले धानिरहेको मेरो जस्तो सानो र गरिब देशले त झन् बलियो खुट्टा कहिले टेक्ला कुनै अड्कल नै भएन।
हामीलाई भने प्रकृतिसँग रमाउने आफू, आफ्नो परिवार, वरपरका जीवजन्तुसँग समय व्यतित गर्ने फुर्सद दिलाएको छ यो लकडाउनले। बगैँचामा कुन कुन मौसम आएर जान्थे, खासै निधाे पाएका थिएनन् यी आँखाहरुले। करेसाबारीले के के उब्जनी गर्ने उर्वर शक्ति राख्दथ्यो, अह ! त्यो सब नियाल्ने फुर्सद नै कहाँ थियो र ? कोइलीले के-कस्तो भाका गाएर जान्थ्यो, कुन कुन रंगका फूलहरुमा कस्ता-कस्ता पुतलीहरु झ्याम्मिन्थे । यी सब परका कुरा थिए एक समय । तर याे सबै अनुभव सँगाल्ने अवसर जुराइदियाे लकडाउनले। साथमा अरु कति पीडा थप्दैछ हामी जस्तो मध्यमवर्गीय अनि निम्न वर्गका परिवारहरुलाई । महसुस गर्न त सबैले सक्छन् , तर सबैले भोगेको पीडा म भन्न सक्दिन। म यहाँ आफू प्रत्यक्ष पात्र बनेकाे मेराे सानाे परिवारकाे पीडा चाहिँ पोख्न सक्छु।
म र मेरो श्रीमान जस्तै कुनै प्राइभेट संस्थामा महिना दिनसम्म श्रम बेचेर आएको कमाइ (तलब) हेर्दै केही दिन भए पनि रमाउने कैयौं परिवार छन् नेपालमा अनि यो काठमाडौंमा। महिना दिनमा श्रीमान श्रीमतीको गरेर ४० -४५ हजार जति तलब भित्र्याउँथ्याै। खर्चका भ्वाङहरु पनि कति हुन् कति… तिनलाई टाल्दा टाल्दै बचतको थोपाले समुन्द्र बनाउँला अनि त्यसैबाट उभाएर एउटा सानै भएपनि आफ्नै झुप्रोकाे आफ्नै संसारमा रमाउँला भन्ने हामी दम्पतीको सपना सपनामै सिमित छ। बाह्र-पन्ध्र हजार कोठाभाडा छुट्याउनै पर्यो । दश-पन्ध्र हजार रासन पानी घरखर्च भनेर छुट्याउनै पर्यो। दुई-चार हजार त भै परि आउने खर्चका लागि भनेर पनि राख्नु पर्यो । साथीभाइसँग बसेर चिया खायो अनि पैसा तिर्ने बेलामा ‘ओहो ! आज त पर्स नै ल्याउन भुलेछु’ भनेर उठ्न पनि मिलेन। यति गरिसक्दासम्ममा जोगियो केही कतै भने, हत्तपत्त बैंक दौडियो डिपोजिट गर्न। नत्र जसोतसो तानतुन गरेर महिना दिन बितायो। अर्को महिनालाई त अर्को महिनाकै तलब आउँला नि …
यस्तै यस्तै बितिरहेका थिए दिनहरु। अब त lockdown भएको पनि तीन महिनाभन्दा बढी भैसकेछ । कमाइ गर्न जाने दुबै छोराबुहारी घरमै थन्किएका छौं । सासुआमा बर्बराउन थाल्नुहुन्छ – ‘हेर त दुईजनाले नै कमाइ गर्थ्याै र पो सजिलो थियो । घर चलाउन अब त के गर्ने होला खै?’ नाता गोताका एक दुई जनाले दिदीहरुले लकडाउन त झन थपिँदै छ रे नि! झन् कडा बनाउन लाग्या छ रे ! रासन पानी थप्नु है भनेर सुनाइ दिने रैछन्। आमा घरिघरि भन्नुहुन्छ- ‘लकडाउन फेरि थपिँदै छ रे । सबै कहाँ रासन पानी लिइसकेछन् हाम्रो पो के गर्ने होला ? छोराले बैंकमा राखेको पैसा पनि कुटु-कुटु एटिएमबाट निकालि सक्यो। बुहारीको खातामा त झन् के बाँकी होला र! सबै ल्याएर घरमै दिन्छिन् । तिमी दुवैको तलब नआएको पनि दुई तीन महिना हुन लागिसक्यो। लकडाउन भरिमा कातेका यी चालिस पचास हजार बत्ति छन्। कोही ग्राहक भेटे पनि बेचिदिने थिएँ। यसो घर खर्चमा सहयाेग त हुन्थ्याे।’ मम्मीले सुस्केरा हाल्दै यसो भन्दा छाेराको मनमा खै के बित्दो हो ! उहाँ आमालाई सम्झनाउनुहुन्छ- ‘नचाहिने कुरा नगर्नु न हामी छाेरा बुहारी मरेका छौं र ! फेरि स्कूल कलेज खुल्न थालेपछि कमाइ हाल्छाै नि! देशको अवस्था पनि त सधैँ यस्तै नरहला?’ यता मेराे भने मन कुँडिएर अमिलो हुन्छ अनि रसाएका आँखा यता-उता डुलाए जस्तो गरि श्रीमानजी कै कुरामा ‘हो मा हो’ मिलाउँछु ‘त्यही त अनि मम्मी हामी कमाइहाल्छाै नि, किन चिन्ता लिन पर्यो हजुरले ?’
साथीभाइ शुभ-चिन्तकहरु कल, भिडियो कलमार्फत खबरहरु बुझ्न खोज्छन्। नयाँ खबर नसुनाउने हामीलाई भनेर जिस्क्याउँछन् । म जवाफमा बोल्दछु, ‘अब सोच्नु पर्ला…..’ उनीहरूको भनाइको तात्पर्य दुई जनाबाट तीनजना अर्थात ‘बेबी प्लानिङ्ग कहिले गर्ने’ भन्ने नै हाे । कुरा पनि ठिकै हो आखिर यत्रो लामो बिदा जो मिलेको छ । रहर मात्र हैन, अब त बाध्यता पनि हुन लागिसक्यो। आखिर उमेर पुगिसक्यो । विवाह भएको पनि साढे दुई वर्ष हुन लागिसक्यो। मम्मी, म र श्रीमानले त जसो तसो जिविका टार्दै गरेको हाम्राे परिवारमा लकडाउनले थप चुनौती र समस्याहरु थमाइदिएको छ। दिनदिनै घरको चुलो बल्न कठिन बन्दैछ। यस्ताे समयमा परिवारमा नयाँ सदस्यलाई (सन्तान) स्वागत गर्न तिर लागियो भने थाहा छैन जिन्दगी कति कष्टकर बन्ने हो?
म र मेरो परिवार जस्तै काठमाडौँ लगायतका ठाउँहरूमा यस्तै-यस्तै समय परिस्थिति र मनस्थितिका साथमा गुज्रिदै आउनुभएका कैयौं परिवारहरु हुनुहुन्छ हाेला। हामी त खास एउटा पात्र मात्र हाै। न मरिजानु न गरिखानु जस्तो परिस्थिति सृजना भएको छ। यस्तो परिस्थितिसँग जुध्नका लागि न त आफू को हो भन्ने कुरा बिर्सिएर गुजाराका लागि घरघरमा सहायता माग्दै हिड्न सक्छौं? न त लकडाउनले बन्द अफिसमा तलब दिनुहोस् न हाकिम साहेब भनेर आवाज निकाल्न सक्छौं ? न त कुनै दैविक चमत्कार गरेर आफ्नो लेभल परिवर्तन गरि रातारात आर्थिकरूपले सम्पन्न बन्न सक्छौं ? सक्छौं त केवल लकडाउनको पीडाले भित्रभित्रै पिल्सिन अनि चाँडै लकडाउन खुलोस् भनेर प्रार्थना गर्न मात्रै।
उच्च शिक्षाको लागि भनेर घर छोडेर हिडेको पनि आज सम्म आउदा ५ बर्ष बितिसक्यो । सानै थिए घर छोड्दा। परिवारमा म भन्दा अग्रज मेरा दाजुहरु नै हुनुहुन्छ । सबै कुरा बन्दोबस्त मिलाउने । घरपरिवारको जिम्मेवारी उहाँहरूले नै लिइसक्नुभएको थियाे र आजसम्म पनि त्यसमै तल्लीन हुनुहुन्छ । हृदय देखि सम्मान छ मेरा दाजुहरूलाई…..
परिवारमा कान्छो सन्तानको रुपमा जन्म भै जिम्मेवारीमा अल्लि कम बोध भएता पनि परिवारको अवस्था के हो ? मैले सानैदेखि बुझ्न पाएकाे थिएँ। परिवारको दु:ख सुख सबै बुझ्दा बुझ्दै पनि मैले कहिल्यै गह्राै भारी उठाउन परेन। मेरा दाजुहरुले सबै जिम्मेवारीकाे बाेझ बाेक्नुभएकाे थियाे। अनि मैले साेचेकाे काम गर्न मेराे परिवारले मलाई कहिल्यै राेकेन। म निष्फिक्रि थिएँ।
जब देशमा लकडाउन शुरु भयो । म पनि घर फर्कि आए । सहरको हावापानी, त्यो कोलाहलमय वातावरणबाट गाउँ फर्किदा छुट्टै आनन्द थियाे । घरमा आएको अर्को दिनबाटै घरको काममा व्यस्त हुन थाले । पहिले जे जस्तो भए पनि अब ध्यान दिएर जिम्मेवारी पूरा गर्नुपर्छ भन्ने कुरा अब त यो मस्तिष्कमा आइसकेको छ । घरका कामहरु गर्दै गयौं । रमाइलो नै भयो । अझ गाउँघरमा पुगेर काम गर्दै गर्दा बल्ल थाहा भो काम गर्दा चाहिने औजारहरुको बारेमा। कहिलेकाहीँ मनमनै सोच्छु “लकडाउन ” भएर पनि फाइदा नै भयो । कामको महत्त्व पनि बुझियो।
ती बाँझो बारीको आत्मा पनि फर्केर आए झैं लाग्याे। मर्मत नपाएर भत्किएका बाटो र नहरहरुले नयाँ जीवन पाए । साहारा भएर पनि नभएझै एक्लै बाँचिरहेका हजुरबा हजुरमाहरुकाे मनोबल बढ्यो । कामको महत्त्व नबुझेका लाठेहरुलाई कामको महत्त्व बुझायो । जस्ताे कि मलाई – हिजोसम्म कुनै काममा हात नहालेका म आज खुसी खुसी काम गर्दैछु, दङ्ग छु । उता गाउँमा प्रयोग हुने स्थानीय औजार डोका, नाम्ला, आसीँ (हसिया) खुर्पेटो, हलो कोदाली जस्ता सामान बारे थाहा पाएकाे छु । मौसमी र बेमौसमी तरकारी नगदे बालीको सम्बन्धमा पनि बुझ्दैछु । हिजाे बजारमा किलोग्राम (K.G )मा किनेर खाने, अनि अहिले चैं आफैं उब्जाएर डोको भरी बल्ल बल्ल बोकेर ल्याइ आफू मात्रै हाेइन, छिमेकीलाई समेत भाग पुर्याएर खाँदा बल्ल थाहा भयो खुसी कहाँ छ भनेर ।
साथीहरूलाई कहिलेकाहीँ फोन पनि गर्छु अनि सोध्छु । ‘के गर्नुभएको छ ??’ भनेर उहाँहरू सजिलोसँग भन्नुहुन्छ आज यो सिद्वान्त पढियो । आज यस्तो फिल्म हेरियो भनेर । फिल्म त म पनि निकै नै हेर्ने मान्छे हो, तर आजभोलि त्यसकाे लतभन्दा मलाई गाउँ कै बढी लत लाग्न थालेकाे छ। अनि मनमनै सोच्छु – मैले गाउँसँग माया सिकेँ। गाउँले मलाई मोहनी लगायो।
हो, मैले धेरै कुराको अनुभव लिएकाे छु अहिले। यहीँका सामाजिक कार्य, चालचलन, खानपान नै मलाई जीवनभरि याद दिलाइरहने अटुट समयका फिल्म बनेका छ्न् । यसैले होला आजभोलि म सबैको मनोभावना बुझ्ने र घरगाउँको मायामा आफूलाई पाउन थालेको छु । आजभोलि त लाग्छ, गाउँमा म छैन भने उसलाई अब कति शून्य लाग्छ होला ? कति एक्लो अनुभव गर्छ होला? त्यसैले आजभोलि म गाउँकै मायामा खुसी छु। यहीँकाे माटोलाई प्यार गर्दैछु। बास्तविक खुसी यहीँ पाइरहेको छु । बर्खाको समय छ। छिनछिनमा पानी पर्छ । छिनछिनमा घाम लाग्छ । त्यसै बखत घरको बार्दलीमा बसेर करेसा बारी नियाल्छु, अनि सम्झन्छु – अब यस्तो समय कहिले पनि आउँदैन होला!
अहिले याे समय आयो । सायद यहीँ समय ठिक छ। म जस्ता कत्तिले गाउँकाे माया पाउने यति मिठाे अवसर पाए। धेरै कुरा बुझ्ने मौका दियो । गाउँसँग अझै नजिक बनायाे। खुसी यसैमा छ कि आफूलाई खुसी दिने ठाँउ आखिर गाउँ नै रहेछ भनेर बल्ल पत्ता लगाए । याे मायाकाे गाउँ हाे, मेराे गाउँ। बिश्वास गर मेरो गाउँ, तिम्रो माया अब कहिल्यै मार्ने छैन ।
टेबलको कुनाबाट मलाई हेरिरहेको डायरी आज खोलेँ । केही दिनको विश्रामले केही महिना छोइसकेछ । सधैँ आफूलाई समय नदिएको भन्दै, मलाई आखाँ तर्दै, कलेजका कामहरुलाई कराउने डायरी शान्त हुँदा वातावरण नै आनन्दमय लागेको थियो ।
सुरुमा त हेर्न बाँकी सबै सिरियल, फिल्म सकेर केही हप्ता पछि आरामले सामाजिक सन्जालमा भुलेँ । मेरा धैरै मित्रहरु त विश्रामको सट्टा काम पो गरिरहेका रहेछन् । कोहीले लेखहरु लेखेछन् , कोही पकाउन सिपालु भएछन् त कोही भर्चुवल माध्यमद्वारा ज्ञान आदान प्रदान गरिरहेछन् ।
विश्राम धेरै दिनको भयो भन्दै मैले पनि उपयोगी बन्ने सोचेँ । घरमा पढ्न बाँकी भएका किताबहरु बटुलेँ । तर दिमागमा खेलेका अनेकौँ कुराहरुले गर्दा किताबमा ध्यानै दिन सकिनँ । पढ्न खोज्दा पनि सुत्नु पर्यो, कि त अर्को फिल्म हेर्नु पर्यो भनि मन बराली रह्यो। खाना बनाउँदा मन शान्त हुन्छ कि भनि पकाउन तर्फ लागेँ। हरेक दिन केही न केही गडबड भइ नै रह्यो, कहिले तरकारीमा नुन थोरै हुन्थ्यो त कहिले चामलमा पानी धेरै, अरु मिठा मिठा खाना पकाउन आउने त परैकाे कुरा भाे। त्यति सजिलै हरेस खाने व्यक्ति त म हैन तर खाने, सुत्ने, टि. भि हेर्दै आनन्दमय दिन बिताउने यस्तो बानी बसेछ कि प्रयास पनि गर्न मन नै लागेन ।
दैनिक जीवनको नित्यबाट थकित व्यक्तिलाई केही दिनको विश्राम अवश्य चाहिन्छ । तर विश्राम धेरै भए पछि व्यक्तिको बानी बिग्रिने रहेछ। मनमा विभिन्न कुरा खेल्ने रहेछ। मन उदासिने रहेछ । खाने, सुत्ने, टि. भि हेर्ने र अरु केही गर्न नपर्दा त पहिले मलाई आनन्द लागेको थियो। तर बिस्तारै ती कुराहरुबाट म खुसी नभएको महसुस हुन थाल्यो, म जे गर्दा पनि निराश नै भइराखेँ ।
मानिसले खुसी खोज्ने भनेको आनन्द खोज्ने सोच्छन् । वास्तवमा खुसी भनेको आफूलाई गर्न मन लागेको कामका चुनौती पार गरेर काम पूरा गर्दा मिल्दो रहेछ । म उदासिएको देखेर आमाले मलाई खेतबारीमा सहयोग गर्न बोलाइन् । कहिल्यै खेतबारीमा काम नगरेको मैले आलु खन्न, गहुँका मुठा बान्न, गहुँ कुट्नका साथै मकै, धान रोप्न सिकेँ। खेतबारीको काम गर्दा घरमा आनन्दसँग फिल्म हेरेको जस्तो पटक्कै हुँदैन । तर हातमा उठेका ठेला, खुट्टामा लागेको कैँडाले अन्तिममा मलाई घरमा आनन्दले बस्दाको भन्दा बढी खुसी मिल्यो । मैले त्यसपछि आफूलाई हरेक दिन साना साना काम पुरा गर्ने चुनाैती दिँदै गएँ । ती कार्य गर्दा केही गल्ती ,केही भुलचुक त भए तर अन्त्यमा काम पूरा हुँदाको खुसी बयानै गर्न नसक्ने जति भयो ।
घरमा बस्दा म जस्तै धेरैजना निराश हुँदा हुन्, म जस्तै उदास हुँदा हुन्। यही उदासी हटाउन, दिनलाई प्रभावकारी बनाउन र खुसी रहन मानिसहरु प्रेरणा खोज्दै हिँड्छन् ।तर खुसी कसरी खोज्ने भन्ने अझ धेरैले बुझेका छैनन्। आनन्दलाई खुसी नाम दिएर मानिस झन निरासिँदै छन् । हरेकले कुनै आफूलाई सधैँ गर्न मन लागेको तर गर्न नपाएको काम, आफ्नो आरामक्षेत्र बाहिरकै किन नहोस्, एक चोटी सबै चुनाैती पार गरेर काम सम्पन्न गर्न खोज्ने हो भने खुसीको अर्थ महसुस हुनेछ। जीवनको लक्ष भनेकै सुख पाउनु हो, कहिले पनि आफूलाई कमजोर नठानौ, आफू पछि परे भन्ने पनि नसोचौं। हामी समय अनुसार ठिक छौं।
यो लकडाउनमा अब म पनि केही गर्न जान्ने भएको छु । आनन्दको भावना र खुसीको भावना छुट्याउन सक्ने भएको छु । सुखको गन्तव्य पहिल्याउन सक्ने भएको छु ।अन्तिममा, सबै जना एक दिन अवश्य आफ्नो गन्तव्यमा पुग्नेछौ, त्यसैले आफूलाई कमजोर नठानौं, आफू पछि परे भन्ने नसोचौं र खुसी रह्यौ, भन्दै बिदा हुन्छु ।
कोराना भाइरस फैलिन नदिनका लागि लकडाउन गरिएकाे छ । स्कुल, कलेज, अफिस, सरकारी तथा निजी कार्यालय प्रायः सबै बन्द छन् । अहिले पनि मानिसहरू आफ्नो समय घरपरिवारसँगै बिताउँदै छन् । यो समयमा मानिसहरु आफ्नो घरको विभिन्न काम सिक्दै गर्दैछन् । म पनि आफ्नो समय परिवारकाे साथ बिताउँदै छु । घरका विभिन्न कामहरु पनि सिक्दै छु ।
तर यो समयमा पनि किसानहरु भने खेतमै व्यस्त देख्छु । आफ्नो परिवारसँग बिताउने समय पनि छैन उनीहरुलाई । कहिले गहुँबाली काट्न, मकै रोप्न र कहिले रोपाईंमा व्यस्त छन् उनीहरु । घाम, पानी, हावाहुरी नभनेरै उनीहरु आफ्नो खेतबारीमै व्यस्त छन् ।
घाम, पानी थाहा छैन उनलाई
भोक, तिर्खा थाहा छैन उनलाई
किसानको बिहानी,
किसानकाे बेलुकी
बित्दछ खेतमा
माटो नै उनको जीवन। किसानलाई केको लकडाउन । आफ्नो सबै समय खेतीमा बिताउँछन् । जहाँ हामी घरबाट निस्कनु अघि माक्स र सेनिटाइजर लगाउँछौ त्यही किसान भने हातमा कोदालो र हसियाँ लिएर खेत जान्छन् । किसानलाई भाइरस लाग्ला भन्दा पनि आफ्नो खेतमा कसरी बढी भन्दा बढी अन्न उब्जाउने भन्ने चिन्तामै हुन्छन् ।
सानैबाट चुलबुले स्वभावको म । साथीहरुसँग भेट्ने, घुम्ने, डुल्ने, ठूला साना सबैसँग रमाउने, गफ हान्ने, सायद म जन्मिएकै चञचल पुतली झैँ उड्न होला जस्तो लग्थ्यो ।
एक्कासी आयो कोरोना भाइरस। कलेज स्कुल वरपर सबै बन्द भए। अनि सुरु भयो लकडाउनका दिन। सबैको जस्तै न हो मेरो पनि आजहरु हिजोका भन्दा कुनै फरक छैनन्। ठ्याक्कै फोटोकपि । ममीलाई भन्साको पिर, बजारमा सामान किन्न पाइएन भने भरे के खाने हाे भनेर। बुबा समाचार हेर्नु हुन्छ। देश बिदेशको पिर गरिरहनु हुन्छ । सुरुका दिनहरु साह्रै बिरक्त लाग्दा थिए। मलाई मन पर्ने दिनचर्याभन्दा बिल्कुलै फरक । धमाधम लागिरहेको कलेज बन्द भयो। साथीहरुसँगकाे भेटघाट टुट्यो। बाहिर हिड्ने निस्कने त झन कुरै भएन। आफूलाई बन्द पिजँडाको सुगा जस्तै अनुभव गरेँ ।
त्यो झ्यालबाट आएको घामको पहिलो रोशनीसँगै सुरु हुन्छ मेरो बिहानी। मलाई अन्धकार मन पर्दैन। त्यसैले पनि होला म बिहानी खुब मनपराउँछु। लकडाउनले त झनैँ समय दिएको छ प्रकृतिलाई नियाल्न । खुब रमणीय लाग्छ बिहानका हरेक गतिविधि ! चरीको त्यो धुन, सुर्योदय, अँध्यारो पन्छाउदै आएको उज्यालो आहा …
यो समयले मलाई २१ बसन्त पार गर्दा सम्मकै म भन्दा एकदम फरक बनाइ दिए जस्तो लाग्छ। म भिड मन पराउने मान्छे। तर आज भोलि एक्लोपन नजिकको मित्र भएको छ । फरक बनेकी छु म । कसैसँग भेट्नु हुँदैन भन्ने कोरोनाको नियमले नै हो सायद , म आफैँलाई खोज्न थालेकि छु । आफैँलाइ प्रेम गर्न थालेकि छु । आफ्नो साथी आफैँ बनेको छु ।
यो समयले छुट्टै जिन्दगी बुझाए जस्तै लाग्छ । कुनै दिन हामी यसरी नै एक्लो हुने छौ । साथीसंगी त्यो जमात .. सबै मिथ्या । यहाँ जति नै धनी,महाजन,गरिब,बिपन्न सबैको जिवनशैली उस्तै उस्तै भएको छ । खै कहाँ पुग्न हो! खुबै दाैडिरहन्थ्याे यो सहर,आज भोलि सुनसान देख्छु । सुनसान सहरमा सुनसान बस्न मलाई पनि बानी लगेको छ । कहिले बाँच्नकै लागि दौडाउँछ कहिले मरिएला कि भन्दै लुकाउँछ । खुबै सर्कल खेलाउने रैछ जिन्दगीले।
सबै फुर्सदिला भएर होला सम्झी रहनेहरुले बिर्सिए अनि बिर्सिसकेकाहरुले सम्झिए । नजानेका कुरा सिक्न पाइयो। तर जानेका कुरा बिर्सियो कि भन्ने पनि भयो । सकारात्मक नकारात्मक अनेक कुरा मनमा आए गए…। अब दिन कहिले सामान्य होला ? आज ! भोलि ! हप्त, दश दिन ! महिना वा बर्ष पछि ! सायद आज भोलि सबैको दिमागमा आइरहने एउटा प्रश्न। जसकाे उत्तर खै कोसँग पो होला र !!
आज भोलि फोन पनि खासै चलाउन मन लाग्दैन । साथीहरुसँग हँस्याैली गर्नै पनि पो भुलि सकेकि जस्तो नि लाग्छ । घर अगाडिको एबोकाडोको बोट र फूलबारीलाई धित् मरुन्जेल हेर्ने फुर्सद मिलेको छ । ममी बुबालाई घरमा जानेसम्म मिठा मिठा परिकार बनाएर खुवाउने जाँगर दिएको छ । दुई गाँस मात्र बेसी खाइदिँदा कति खुशी मेरी ममी … । अरु सबैसँग टाढा राखे पनि परिवारसँग चैं साँच्चै नजिक बनायो यो लकडाउनले। सामाजिक संजाल, अनि त्यो बहिरको दुनियाँ भन्दा मेरो घरको पर्खाल भित्रको दुनियाँ कति फरक …कति प्यारो …कति राम्रो …कति रमाइलो !!
दुर्गम गाउँबाट केही गर्ने आँट बाेकेर काठमाडौँ छिरेको म गाउँले ठिटो! आएको केही समय पछि नै वाध्यता र व्यवस्थाले पछ्याउन थाल्याे! त्यसपछि पढाइको साथसाथै सानो तिनो काम गरी खाने मेरो बाध्यता बन्यो! सुरु सुरुमा यो नौलो सहर मलाई ज्यादै नै शून्य शून्य लागेको थियो । समय सँगसँगै म पनि चल्दै गएँ। पछि यही सहर हल्का रमाइलो लाग्दै गयाे! र मैले आफ्नो भविष्य पनि कोर्दै गएँ, बिस्तारै बिस्तारै !
मलाई लाग्छ जीवनमा पहिलो चोटी यति धेरै समय मैले मेरो सानो शून्य कोठालाई दिन पाएँ! सधैँ रात मात्र विताउन आइपुग्ने मेरो कोठाले अहिले धेरै समयपछि मेराे साथ पाएकाे छ। सधैँ सबेरै उठेर साथीलाई फोन गरी गरी कलेज जानु पर्ने झन्झट पनि छैन। न अफिसमा दुनियाँको गाली घुर्काइ फुर्काइ खानु पर्ने झन्झट। एक हिसावले साह्नै मस्तीको समय पनि थियो भने अर्को तिर केही मिठा सम्झनाको झझल्को पनि !
मलाई लाग्छ, यो लकडाउनले मलाई आफ्नै लागि समय दिएकाे छ । सधैँ अरुको लागि मात्र सोच्ने म आज आफूलाई पनि समय छुट्याएको छु! मैले आफूलाई बुझ्ने मौका पाएको छु। सधैँ पढाइकाे काम मात्र हुन्थ्याे भने म आजकल आफूलाई पनि ख्याल राख्ने भएको छु। घर परिवारबाट टाढा भए पनि सबैको अवस्था हेरेर चित्त बुझाएको छु! सधैँ बिहानको सुरुवात कलेजको पढाइबाट हुन्थ्याे भने आजकल चियाको चुस्कीसँगै ध्यान र अभ्यासवाट हुन्छ !
आजकल मनका भावनाहरु कागजमा टिपि हाल्ने भएको छु । जीवन परिवर्तनका पाठ सिकाउने खालका पुस्तकहरु खोजी खोजी पढ्ने भाको छु । त्यसैले त आजकल अलिअलि भएता पनि आदर्श र समाज परिवर्तनको कुराहरु बुझ्ने भएको छु! हो आजकाल ममा धेरै परिवर्तन भएको छ ! अबको समय साँच्चि नै मैले समाज सेवामा लाग्ने प्रण गरेको छु। हो, म आफ्नो ठाउँवाट आफूले सकेको अवस्य गर्ने छु!
कोरोना महामारीको समयमा जन्मभूमिबाट कर्मभूमीमा आफ्नो पसिनालाई बिक्री गरेर आफ्नो घरपरिवारलाई खुशी र सुखी बनाउने अपेक्षा लिएर मिठा मिठा सपना बोकेर हिडि रहेको छु। खै, मलाई पनि थाहा छैन कहाँ कति बेला के हुने हो भनेर !मनमा कोरोनाको त्रास नै त्रास। अर्को तिर घरपरिवारको याद । यसरी नै चलि रहेको छ मेरो जिन्दगी ।
यो लकडाउनको समयमा इन्टरनेट मोबाईल फोन हुदैन थियो भने अझ कति मानिसहरुको बिचल्ली हुँदो हो ? म पनि परदेशमा नै छु । नेपालमा श्रीमती छोरा छन्। दिनमा ३/४ पटक कुरा हुन्छ ।तर पनि मनलाई शान्ति मिल्दैन । सायद मनको शान्ति परदेशी भूमिमा रहुन्जेल कहिले पनि मिल्दैन।
पहिला पहिला कति रमाइलो थियो यही परदेशी जीवन पनि। हप्तामा एक पटक भए पनि समय मिलाएर नेपाली दाजुभाइहरुसँग भेटघाट हुन्थ्यो, गफ गरिन्थ्याे। एकछिन भए पनि मनलाई भुलाइन्थ्यो । अहिले त एक अर्कासँग भेट गर्न पनि डरमर्दो समय आयो कोरोना भाइरसले गर्दा । कहिलेकाहीँ त आफूले आफैँलाई प्रश्न गर्छु – पहिलाको जस्तै समय फेरि आउला त? फेरि आफैँले आफैँलाई उत्तर दिन्छु – कोरोना भाइरस सकिए पछि आउँछ होला। तर यो कोरोना भाइरस सकिने कहिले !
छटपटी चल्छ। मुख मुख आइरहेका बर्ष दिनका चाडपर्वहरु, त्यो गाउँघर, त्यो रमाइलो पल, मस्तिष्कमा झलझली आउँछन।सम्झना मनैमा छन्। के गर्नु आएर पनि! समय परिस्थिति अनुसार चल्नु पर्ने रहेछ । जीवन बाध्यता कि रहर जस्तो लाग्छ । कहिलेकाहीँ एकान्तमा बसेर टोलाउने गर्छु । के गर्नु परदेशी भूमि, एक त नियम कानुन सबै थाहा हुँदैन। सबै भन्दा ठूलो समस्या भाषा फरर बोल्न आउँदैन। मात्र सुन्यो अनि काम गर्यो । उता आफन्तहरुको अर्कै गुनासो आउँछ। बिदेश गएको अहिले पैसा कमाउन थालेपछि हामीलाई कहाँ समझन्छ रे ! मानिसलाई बोल्न सजिलो हुने रहेछ । तर काम गर्न सोचे भन्दा बढी गार्हो हुने रहेछ। एउटा गीत छ नि “दिन त काटे जसो तसो रात काटने कसरी ”
जीवन यसरी नै चलि रहेको छ । कोरोना भाइरस छिटै हटोस्, यही कामना गर्द्छु। रमाइलो गर्ने समय त छ्दै छ नि हैन र ! मलाई चिन्ने नचिन्ने सम्पूर्णमा नमस्कार ।।
हिजो मात्रै जस्तो लाग्छ जब मेरो साहुनीले मलाई भन्नुहुन्थ्यो “तँलाई केही गर्न आउँदैन, यसैको लागि मैले तेरो आमालाई पैसा दिएर पठाको ? राम्रोसँग काम गर् नत्र तँलाई घर पठाएर मेरो पैसा फिर्ता ल्याउँछु।” आज जत्ति याद ताजा छ, त्यत्ति नै घाउ पनि ताजै रहेछ । थाहै नपाइ आँखा पो रसाइसकेछ । ती दिनहरु बिर्सने कोसिस त धेरै गरेकी हुँ तर आज थाहा भयो मैले बिर्सेको होइन रहेछु। म भित्रै गुम्साएर राखेकी पाे रहेछु । हुन पनि यी दिनहरु सम्झेर रुने फुर्सद पनि पहिला कहाँ थियो र ! म त व्यस्त थिएँ।
आठ बर्षको उमेरमा शिक्षा हासिल गर्ने इच्छा र आशामा घर छोडेको आज २० बर्ष हुन लागेछ। तर मलाई समय बितेको थाहै भएन किनकि म सधैँ व्यस्त भएँ। कुनै समय अरुको जुठो भाँडा माझ्नमा व्यस्त थिएँ भने कुनै दिन गरिबीबाट टाढिन सफलताको पछि भाग्न व्यस्त। विगतकाे २० बर्षमा मैले कुनै दिन आरामले बसेर म को हुँ र के चाहन्छु भनेर सोच्ने फुर्सद निकालिन। किनकि मलाई आराम भनेको के हो थाहा थिएन । काम नगरी यत्तिकै बस्दा साहुनीले “तँ अल्छी, काम चोर” भन्ने गर्नुहुन्थ्यो। सायद त्यसैले हुनुपर्छ सधैँ काममा लागिरहने बानी बसेको र थकानलाई नजिकको मित्र बनाएकाे। मैले जीवनमा एउटै मात्र लक्ष्य राखेकी थिएँ कि म मेहनत गर्छु र सफल हुन्छु यद्यपि मलाई सफलताको परिभाषा पनि थाहा थिएन । मलाई वश गरिबीसँग नाता तोड्नु थियो र दासत्वबाट मुक्त हुनु थियो।
आखिर भयो पनि। अरुको गुलामी हुनुबाट स्वतन्त्र भए।देश विदेशको डिग्री पनि हासिल गरेँ। थाइल्याण्डको समुन्द्रदेखि अमेरिकाको ह्वाइट हाउसकाे छेउमा दुई चार फोटो खिच्ने मौका पनि पाएँ। तर मेहनत गरेको दुई दशक बित्न लाग्दा पनि मनमा अझै कहीँ पुग्नुछ, केही गर्न बाँकी नै छ भनि सधैँ दौडिरहेँ। किनकि मलाई गरिबी र दासत्वबाट धेरै टाढा जानु थियो, धेरै टाढा।
आज बल्ल लकडाउनको बेला जीवनकाे याे भागदाैडमा ब्रेक लाग्यो र सोच्दैछु , – छ्या म त अझै पनि दासत्वमै पो रहेछु । म त काम र गरिबीको डरको दास पो भएछु । कतै थकाइ मारेँ भने गरिबीले मलाई भेट्टाउने हो कि भन्दै भाग्दा भाग्दा थकित पो भइसकेछु । अहिले साह्रा विश्व स्थिर भएको अवस्थामा जिन्दगीमा पहिलो पटक आफैँसँग समय बिताउन पाएँ।
विगतका पानाहरु पल्टाउँदै जाँदा आफैँलाई स्याबासी दिन मन लाग्यो। आठ बर्षको उमेरमा एक जोर कपडा र खाली खुट्टामा घर छोडेकी त्याे सानी केटी, आज केही नभए पनि मसँग सुःख दुःखको अनगिन्ति अनुभवहरु छन् । र यत्ति धेरै बर्षसम्म मैले गरेका संघर्ष, धैर्यता, अरुलाई गरेकाे सहयाेगको निम्ति गर्व गर्ने ठाउँ पनि भेटे।
मैले मनमनै निर्णय गरेँ, अब म भाग्दिनँ। म काम र गरिबीको डरको बन्धनदेखि आफैँलाई मुक्त गर्छु र स्वतन्त्र जीवन जिउँछु। हिजोसम्म म आराम गर्दा आफैँलाई काम चोर लाग्थ्याे, आजदेखि मैले बिना लाज र दोष आराम गर्ने निर्णय गरेकी छु। अबदेखि म कामको दास होइन, काम मेरो दास हुनेछ।
सबै नेपालीको सपना हो काठमाडौँ । अनायासै म पनि काठमाडौँ पुगे र क्रमशः अन्जानमै पाइलाहरुले फड्को मार्नु थाले । अनुभवहिन यात्री, यात्रा अनुभवमा निस्के । म बाङ्गो रुखलाई पनि सोझो देख्ने मान्छे । जानेको कुरा पनिप्रस्तुति र प्रदर्शन गर्न नसक्ने म, नभएको कुरा गर्नु त आकाश खसाउनु जत्तिकै गाह्रो । पढाइको पनि छुरा नभइ ठिक्कको, भुत्ते नै चाहिँ होइन । पढेको थिए मानिसले प्रगति गर्नलाई लक्ष्य उद्देश्य हुनु पर्छ । अचम्म लाग्छ, प्लस टु अध्ययन सकाएकै थिएँ । तथापिमसँग न कुनै उद्देश्य थियो न त लक्ष्य नै । म फुक्काफाल । न त्यति चर्को काठमाडौं घुम्ने रहर न त पढ्ने रहर ।
सुने जस्तो कहाँ हुँदो रहेछ र काठमाडौँ ? पहिलोपटक आउने र बस्ने ठाउँको टुङ्गो नहुनेहरुको लागि त मरुभूमी जस्तै हुने रहेछ । संभावना पनि कतै देखिन्न । जता हेर्यो, समस्या मात्रै । कहाँ बस्ने ? कहाँ के खाने ? कसरी घुम्ने ? तै बिसेक आउँदै जाने गर्नेहरुको लागि आ… ! यस्तै त हो नि भन्ने हुँदो हो । आफन्त कोही नभएपछि साइनो केलाउँदै शरण लिएर बस्नु पर्ने बाध्यता । सायद, सुरुमा काठमाडौँमा आएर बस्नेहरु सबैको बाध्यता हो । यसरी शरण लिएर बस्दा पनि कति समय बस्ने भन्नेले फरक पार्दाे रहेछ । पहिलो पटक परदेश निस्केको अवोध मानिस म, के थाहा ? भोग्दै गएपछि थाहा हुने न रहेछ । पछिल्लो कालमा आएको म । मैले त यस्तो भोग्नु पर्यो भने मभन्दा अगाडि आउने अग्रजहरूको अवस्था झन कस्तो थियो होला ? म अनुमान लाउन सक्दिन । र कता कता कसैले काठमाडौँको संघर्ष अनुभव सुनाए भने कहानी सुने जस्तै लाग्छ ।
म पढाइ र आफ्नो लक्ष्यमा अब्बल व्यक्ति हैन । नभए पनि पढ्न पाए हुन्थ्यो र पढनचाहिँ पर्छ भन्ने मनमा भएको मान्छे । जसो तसो कलेज भर्ना भए । क्रमशः विभिन्न व्यक्ति, साथीभाइहरू भेटिन थाले । होला, उनीहरू आफ्नो लक्ष्य पूरा गर्नलाई कलेज आएका हुन् । लाग्थ्यो कुनै साथीहरू खान्दानी छन्, कुनै आफू जस्तै, कोही हाँस्ने गफ गर्ने । कसैकाे स्वभाव नै हँसिलो हुन्छ भने कोही आफ्ना भित्री पीडा लुकाएर हाँस्ने अनि अरुलाई हँसाउने । भित्री पीडा कत्ति छ कत्ति ? कस्तो छ ? भन्ने कुरा त्यति सजिलो थाहा पाउन गाह्रै हुन्छ । र मलाई लाग्छ आफ्नो पीडा लुकाएर हाँस्नु भनेको अरुलाई पनि हँसाउनु हो, अरुलाई हाँस भन्नु हो र रुनु भनेको अरुलाई बेचैन गर्नु हो, भावनात्मक रुपमा दुखी बनाउनु हो । तर यो “रुनु” त्यति सजिलो चीज होइन । नहाँस हाँस, रिसा नरिसा भने जस्तो सजिलो शब्द होइन । त्यसका साथै रिसाउनु, नराम्रो बोल्नु, झगडा गर्नु, कुच्रुक्क पर्नु भनेको अरुलाई पनि रिसा, नराम्रो बोल भन्नु जस्तै हो ।
मैले चिनेको काठमाडौँ एकदमै व्यस्त शहर । वास्तवमा एक अर्कासँग भेट्ने, बोल्ने समय पनि मिलाउन गाह्रै हुने । कसैलाई आर्थिक कुराले भेटघाट गर्न गाह्रो हुने त कसैलाई समयले । यस्तै यस्तै विभिन्न साथीहरू आफ्नो बिहान बेलुकाको जोहो होला कुनै आफ्नो लक्ष्यको लागिभौतारिरहेका होलान, सबैको आ आफ्नै बाध्यता होलान् । सबै विद्यार्थीहरू प्लस टुमा जस्तो सुरुदेखि अन्तिम घण्टीसम्म बस्दा रहेनछन् । दुई तीन घण्टीमै कक्षा छोडी अफिस जानुपर्ने बाध्यता हुँदो रहेछ धेरैकाे । एकदमै व्यस्त समय चलिरहेको हुँदो रहेछ । विद्यार्थी न हो, कलेज पनि भ्याउनु पर्ने काम पनि भ्याउनु पर्ने । बाध्यताले गर्दा उठ् भन्दा उठ्, बस भन्दा बस गर्नु पर्ने, अनि साथीहरूसँग भेटघाट… । मेरो पनि बिहान र बेलुकाको लागि भौतारिने क्रम चलिरहेकै हुन्थ्यो र चलिरहेकै छ ।
काठमाडौँको बसाइले थाहै नपाइ ९/१० बसन्त पार गरिसकिएछ । यही अवधिमा हाल चलिरहेको विश्व महामारी कोरोना अर्थात् कोभिड–१९ ले विश्वलाई अस्तव्यस्त बनाइरहँदा नेपाल पनि अछुताे रहन सकेन । आज आफ्नो देश पनि लकडाउनमा परेको ३ महिना पुगिसक्यो । यो भाइरसको एक मात्र उपचार मुलुकलाई लकडाउनमा राखेर भाइरस फैलनबाट कम गर्नु बाहेक अरु कुनै उपचार सहज छैन । यो बाध्यता पनि हो ।
अति नै व्यस्त सहर काठमाडौँ अहिले कोरोनाको कारण सुनसान भएको छ । मानौ यो सहर एउटा भूत बंगला हो । के कसैले सोचेको थिए होलान् कि काठमाडौँ यस्तो हुन्छ भनेर ? कसैले यस्तो दिन आउँछ भनेर सोचेको थियो ? सोचेकै थिए त केवल एक दुई दिन ढुक्कले आराम गर्न पाए हुन्थ्यो । एक विचारले सोच्दा राम्रै पनि लाग्छ । वास्तवमा कोरोनाको कारणले भएको लकडाउनले पृथ्वीले पनि आराम पाएको छ । सडक, जंगल, हावापानी, पूरै वातावरणले धुँवा र धुलोबाट आराम पाइरहेको छ।
यसलाई नराम्रो मात्रै नसोचौं । हामीले पनि त ढुक्कसँग बस्न पाएका छौं । आफ्नो परिवारलाई दिने समय पाइरहेका छौं। त्यसका साथै हामीले वैकल्पिक उपायहरू पनि त खोज्न सिक्दैछौं। पछिल्लो समयमा आधुनिक प्रविधिको पनि खोजी गर्दै प्रयोग गर्न सिकिरहेका छौं। यसले आज हामीलाई आत्मानिर्भर हुनकालागि बैकल्पिक उपाय सोच्न बाध्य बनाइरहेको छ । यसलाई पनि एक राम्रै मान्नु पर्छ होला ।
तर आफूले पुग अपुग खाएको महिनावारी जागीरले कति नै पुग्ला र ? त्यो तलबले कता तिर मात्रै धान्नु ? जबकी आफ्नो तलब हातमा लिँदा मात्रै हुन्छ । कोठा पुगि सक्दा सबै सकिसकेको हुन्छ । हुन त, सरकारले कोठाभाडा छुट गर्ने भनेर आग्रह गरेको छ। सबै मनकारी हुँदैनन र सरकार घरघरमा पुग्ने कुरा पनि भएन । घर भएर मात्र नहुने कतिपयकाे त दुखै पनि छ । त्यस्तालाई हामीले पनि सरकारको घर बहाल छुटको कुरा उठाउन पनि मिलेन । कुनै घरबेटी त्यही घरको भाडा उठाएर खाने पनि छन् ।
लामो समयको लकडाउनले विद्यार्थी र निम्न आम्दानी भएकाहरूको व्यथा पनि त्यही छ । अब घरबेटीले भाडा माग्न थाल्यो । अब के भन्ने ? के दिने ? के खाने ? कहिले जनजीवन सामान्य हुने ? पैसा पठाउनेले पनि कहिले कताबाट पठाउने ? अनि पैसा निकाल्नेले पनि कहाँबाट निकाल्ने ? साथीलाई भनौ भने साथी पनि उस्तै । कम आयश्रोत भएकाको अफिस बन्द। कोठाभाडा आफ्नो आयश्रोतको डब्बल त्रिबल पुगिसकेको अवस्थामा कताबाट समाधान गर्ने, कसरी ? घरबेटीको कचकच उस्तै …। कसले बुझ्ने ? कसरी बुझ्ने ? कसरी बुझाउने ? ओह ! कसरी जुनी खाने होला नि, यो अवस्थामा ।
लकडाउन र भाइरसले गर्दा मान्छेहरू सहरदेखि गाउँमा पुगे रे । यदाकदा सुन्दा अब गाउँको पाखो बारी बाझो नरहने भयो भन्ने कानमा ठोक्किदा अलिकति मनमा फुरुङ्ग हुन्छ । जे हुन्छ, राम्रैका लागि हुन्छ भन्छन् । राम्रै होस, मेरो कामना ।
समयसँग साँच्चै नै बेखबर हुँदै बितिरहेका छन् मेरा लकडाउनका दिनहरु। गाउँ आए पछि कति गते, कुन बार अनि कुन महिना चलिरहेको छ, केही पत्तो नहुने। आज ममीले “नानी, मसान्त गैसक्यो र?” भन्नुहुँदा पनि उत्तर थिएन मसँग।
छेउमा टपरी बुनिरहनु भएकी हजुरआमाले मेरो उत्तरको प्रतिक्षा नगरी सहजै भनिदिनु भयो, ” साँझमा झ्याउकिरी कराउन सुरु गरिसक्यो,पधेँराको मूल नि बढीसक्यो, पाटाको मकै घारीले पारी जम्दार टोल देखिन मुस्किल हुन लागिसक्यो। बरु १५ असार पो कति टाढा छ, पात्राे हेर त नानी” यति भनेर हजुरआमा फेरि सालको पात र सिन्को ल्याउन भित्र जानु भयो।
असार लागिसकेछ, मलाई भने केही पत्तो छैन। झसङ्ग हुँदै पात्र हेरे । १५ असार आउनै लागेछ। पढ्नलाई सहर छिरेको जति बर्ष भयो, त्यति नै बर्खाको रौनक मनाउन पाएकी छैन मैले।
सानै देखि मेरो असार महिना प्रति अति नै मोह थ्याे। महिनाभरिको लागि स्कुल छुट्टी हुन्थे। गाउँको सरकारी स्कुल पढेकी म, होमवर्कको केही चिन्ता नहुने। असार लाग्न नपाउँदै बनको काफल, ऐंसेलु, तिदु, आल्चा, आरु सबै सकिसकेका हुन्थ्याैं, हामी भुरा टोली ले। कसिनी पाखा र पाखुरी बनको आँप चाख्न असार पर्खने गर्थ्याैं। बिहानमा धानकिरी समात्ने, दिउँसभर खनायो खोजी कुलोमा धोएर बाँडिचुँडि खाने अनि बेलुकी पख झ्याउकिरी समातेर उडाउने हाम्रो दिनचर्या हुन्थे।
साँच्चै नै ती मेरा जीवनका सुवर्ण युग थिए।
१५ असारको दहि-चिउरा पछि गाउँमा रोपाइको चटारो हुन्थ्यो। सानो हुँदा हजुरआमासँग खाजा बोकेर खेतमा जाने गर्थे। मेलामा आउनु हुने पारी गाउँको दमाई बाजेले ” ठूली मुखिनी र सानी मुखिनी आउनुभो” भन्नुहुन्थ्यो। अनि सबै खेतलाहरु जम्मा हुन्थे खाजाको लागि। सबै जनालाई खाजाको टपरी बाँड्ने जिम्मा मेरो हुन्थ्यो। सिमेभूमीलाई छुट्याएको खाजा घर फर्केने बेला लुकि-लुकि खान्थे। आली माथि बसेर हिलो फ्याँक्न पाउँदा र भकारी राखेको पैसा टिप्न पाउँदा त खुसीले सिमा नाघ्थे। कसैले मलाई हिलो फ्याँके भने चाहिँ चिम्से आँखा झनै बन्द हुने गरि हाँस्थे अनि खेतको आली-आली भाग्थे। असारे भाकाले वारि भेग अनि खहरे खोलाले सुसाउने गर्थे पारि भेग। हुर्किदै गर्दा आफ्नो दौंतरीहरुसँग मेला पात धाउन थाले। मेला सक्काएर जूनको उज्यालोमा घर फर्कन्थ्याैं। हाम्रो हाँसोको आवाजले उर्लेर बग्ने पात्ले खोलालाई चुनौती दिन्थे।
साँच्चै नै ती मेरा स्वार्णिम उमेर थिए। साँच्चै नै क्या गज्ज्बका हुन्थे नि ती असारे महिनाहरु।
यी यादहरु बनिसके। तर पनि स्मरण ताजा छन्। अनायासै अनुहारमा हर्षका रेखाहरु दौडन थाले। धन्न भएँ म लकडाउन प्रति र मनमनै सोचे – यो बर्खा चाहिँ ममिको लुहुङ्गी र चोलीमा सजिएर हिलो खेल्नेछु, हजुरबाले बुन्नु भएको घुम ओडेर रोपाइँ धाउने छु। असारे भाकामा स्वर थप्नेछु, आफ्नै दौंतरीसँग रातको सन्नाटालाई चिर्दै कुलोको पानी कुर्न जानेछु।
कोरोनाको महामारीबाट ग्रसित मेरो मनस्थितिले आज धेरै पछि सुनौलो आभास महशुस गरेकाे छ।लकडाउनमा अन्धाधुन्ध बितिरहेको दिनचर्यामा आज असारे रौनक फेरि भेटें, फेरि ती अमूल्य पलहरु बिताउने आशा छ।
१४ मार्चबाट सुरु भएको युरोपको स्पेनमा लकडाउनपछि लगातारकाे घर बसाइबाट मैले जीवनमा धेरै नयाँ कुराहरु सिक्न अनि अनुभव गर्न पाए !
लकडाउन सुरु हुनु भन्दा १ हप्ता मात्र अगाडि पुरानो बास स्थान छोडेर नयाँ शहर Palma De Mallorca आइपुगेको थिएँ। ठूलो सपना नभए पनि यो समरको काम सकाएर नेपाल फर्कने रहर बाेकेकाे थिएँ। मन मनै घरकाे मिठाे सपना सजाउँदै थिएँ । करिब ५ बर्षको बसाइपछि नेपाल जाने प्लान थियो यो पनि कोरोनाले भाताभुङग बनाइदियो ।
सुरुसुरुमा अनौठो लागे पनि लकडाउनको समयमा अत्यन्त कडा नियम स्पेन सरकारले लगाएको कारण ६४ दिन घर बाहिर ननिस्की बिताए। नयाँ ठाउँ, नयाँ परिवेश।फेरि लकडाउन नमान्नेलाई लगाएको कडा जरिवाना सुन्दा आफू आफै भित्रै रमाउनुको बिकल्प थिएन ।
सुरु सुरुमा बाहिर निस्कन नपाउँदा मन आत्तिए पनि पछि भने आफ्नै कोठा प्यारो लाग्न थाल्यो। बिस्तारै सुरु भयो अन्लाईन क्लासहरु, स्कुलका साथीहरुसँगको भिडियो कल । अन्तर्राष्ट्रिय नेपाली साहित्य समाज स्पेनले अनलाईन साहित्यक कक्षा सुरु गरेको थियाे। त्यसमा सहभागी हुँदा मुक्तक, गजल, कविता कसरी लेख्ने भन्ने धेरै नयाँ कुराहरु सिक्न पाएँ। साहित्यमा रुचि राख्ने म जस्तै धेरैलाई यो क्लासले अझ बढी उत्साह थपिदियो । त्यही सिलसिलामा मैले पनि केही मुक्तक,गजल,कविता लेख्न सिकेँ । यतिबेलै लेखेकाे एउटा कविता:
सिमाना
बिर्खेको भट्टीमा बसेर हामीले कयौं पटक यो देशको नक्सा नापेका छौं साइँला !
सुस्ता देखि कालापानी , लिम्पियाधुरासम्म ! टिष्टा देखि काँगडासम्म !
लाखौ पटक रक्सीले झुल भएर यो देशको सिमाना नाप्यौं ! देशद्रोही र विद्रोहीको आकार नाप्यौं आन्दोलनको प्रकार नाप्यौं यो देशमा दिवासपना देखाउनेहरूको अनुहार पनि नाप्यौं साइँला !
यी देशका नेताहरुले गर्ने चर्चाहरू हामीले जिन्दावाद भन्दै छर्ने पर्चाहरू अनि हामीले घरी-घरी लिइरहने यो देशको नाप-नक्साको बिचमा नाप्नै पर्ने ति अनगिन्ती हिमालहरु नाप्नछुटे जस्तो लाग्दैन तिमीलाई
घरी-घरी हाम्रा छिमेकीहरु माया गरेझैँ गरी झस्काइ रहन्छन हामीलाई कतै बेजोडले चिमोटेको जस्तो कैले मेरो भन्छ सगरमाथा, कैले मेरो भन्छ लिपुलेक र लिम्पियाधुरा
नेपाल भनेर चिनाउने यी शानहरु हामीले अब हाम्रो भन्न ढिला गर्नु हुन्न ! बिचार गरौं साइँला समयमै
हिमाल नाप्नु अघि आफ्नै उचाई नाप्नु पर्दो रहेछ यो समाज नाप्नु अघि आफ्नै घर नाप्नु पर्दो रहेछ यो देश नाप्नु अघि आफ्नै परिवेश नाप्नु पर्दो रहेछ !
हाम्रो नपाइमा खोट नहुँदो हो त किन दिनहुँ सार्दो हो छिमेकिले सिमाना किन छाप्दो हो मनलाग्दी नक्सा !
साइँला अब त अत्ति भो खै कहाँ गएछ मेरो देशको सिमारेखा खै कहाँ गयो मेरो देशको सरकार अबत नाप्ने तरिका फेर्ने कि सरकार
आफ्नो देशको सिमानामा पर्खाल लगाउँने कि सरकार आफैले आफैलाई एक पटक ऐनामा हेर्ने कि सरकार देशको अलिकति पनि माया छ भने ,
अब त केही बोल्ने कि सरकार ?
बिहान तिमलसीना
यस शहरमा करिब ८०/ ९० को हाराहारीमा नेपालीहरु बसोवास गर्छन् । लकडाउनको समयमा यहाँको सरकारले काम गर्दा पाइने करिब ८०% तलबको पैसा यहाँ स्थायी रुपमा काम गर्नेहर लाई उपलब्ध गराएको हुनाले खान बस्नमा यहाँ रहेका नेपालीहरुलाई खासै अप्ठेराे परेको भने छैन । यहाँको सरकारले लकडाउनलाई ४ भागमा विभाजन गरेर खुकुलो बनाउँदै लगेको छ।
त्यसैले केही सम्हालिन सिकौं। केही धैर्य गर्न सिकौं। दौडनु पर्दैन। राम्ररी हिँडौ अवश्य पुग्नेछौ, निश्चित समयमा। समय पनि हाम्रै हुनेछ, हुनेछ हाम्रै बिजय !
अन्तमा:- यो कठिन समयमा, समयको सदुपयोग गर्न सिकाउनु हुने सम्पूर्णमा नमन ! सधैँ झैँ आज पनि साँझ पर्याे। जिन्दगीकाे एक पल रित्तियाे,आफै सामु। तर आशाका किरणहरु अझै पनि चम्किरहेछन्। भोलि पर्खँदै ।
आज जेठ ३१ गते शनिबार Lockdown को कति औं दिन पनि याद छैन। एक डेढ महिना त याद भयो। त्यस पछिका दिनहरुमा त याद हुनै छाड्यो। मैले यो अवधिमा social media मा कहिले लिपुलेक कालापानी देखि जाजरकोट रुकुम हत्या काण्ड, कहिले गगन थापा vs प्रधानमन्त्री ओलीकाे संसदमा सवाल जवाफ त कहिले पुण्य गौतम, मुकुन्दे घिमिरे, डोनाल्ड ट्रम्पकाे video सम्म हेर्न भ्याए। यसै क्रममा हेर्ने कथाका भिडियोहरु पनि हेरे ,अनि lockdown डायरीहरु पनि देखेपछि पढेँ। मैले पनि देखेको बुझेको कुराहरु नलेखेर बस्न सकिन। मैले जे देखेँ, जे बुझेँ, त्यही सोचेँ अनि लेखेँ है त! स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयको बागडोर सम्हाल्नु भएका सम्माननीय स्वास्थ्य मन्त्री भानुभक्त ढकाल ज्यू, कति आफ्नो काम मात्रै गर्न हुन्छ! कति आफ्नो घरमा पाउनालाई मात्रै स्वागत गर्न हुन्छ! आउनुहोस् हजुर र म मिलेर केही छिन देश घुमाै न हुन्न!!
यात्रा:
आफ्नो ज्यानको प्रवाह नगरी आफ्नो देश छिर्नको लागि महाकालीमा हाम फालेर हामी पनि हाम्रो यात्रा सुरु गरौला। अनि त्यसपछि हाम्रो घर पुग्नको लागि सयौं किलोमिटर पैदल तय गरेर बेलुका तिर राहतमा दिएको कुहिएको भात खाएर एकछाक टारौला। कसैले हजुरलाई चिनेन भने मेरो दाइ हुनुहुन्छ भन्दिम्ला नि ! बाटोमा किसानहरूको तरकारी बारीमा केही ओइलिएको, केही कुहिएर झर्न थालेको त केही सुक्न लागेको बारी अनि बालीको दृश्य हेर्दै जाउँला। कति कुरा देख्न पाउनु हुनेछ सबै कुरा यहाँ लेखेर पनि सकिदैन ।
पहिलेका मन्त्रीहरु कस्त हुन्थे, मलाई थाहा छैन। तर मैले यो पटक हजुरलाई राम्रोसँग नियालेर हेर्दैछु। हजुर त कति राम्रो हुनुहुन्छ है । कति हेण्डसम, कति राम्रो आँखा हजुरको, कति बुझेको, कति सभ्य अनि साँचो बोल्ने, हरेक क्रियाकलापहरु चित्त बुझ्दो। PPE पनि अहिलको समयमा कोल्ले चिन्छ र ! पहिले कहिले देखे सुनेकाे भए पाे चिन्नु त हैन! हजुरले चिन्दिन भनेर एकदम ठिक कुरा गर्नु भएको हो।
एकपटक मात्रै एकपटक हामी सँगै घुम्न पाए म भविष्यवाणी नै गर्दिन्छु कि हजुरले धेरै कुराहरु देख्न सिक्न अनि बुझ्न पाउनु हुनेछ। जस्तो कि personal protective equipment (PPE), खोलाको किनारमा isolation नामकाे एउटा BP set र thermometer ( यो instruments को नाम सुन्नु भाको थियो कि थिएन कुन्नि, मलाई त नेपालीमा नआएर अंग्रेजीमै लेखी हाले है त ,नबुझे माफ पाउँ) राखेको कक्ष देख्न पाउनु हुनेछ। दलितको छुट्टै ,मधेशीको छुट्टै अनि पहाडेको छुट्टै, हुने खानेको छुट्टै ,गरीबको छुट्टै quarantine देख्न पाउनु हुनेछ। एउटा सामान्य परिवारको गर्भवति महिलाा ३५ हजार एम्बुलेन्स भाडा तिरेर उपचार गर्न आएको पनि देख्न पाउनु हुनेछ । अनि त्यति बेला पो सिंहदरबार गाउँ गाउँमा पुगेको अनुभूत हुनेछ हजुरलाई । साँच्चै समृद्ध नेपाल सुखी नेपाली नारा सफल भएको देख्न पाउनु हुनेछ। राज्यको सबै तहका स्वास्थ्य सेवाको पूर्वाधार र गुणस्तरीय सर्वसुलभ सेवा देख्न पाउनु हुनेछ। भविष्यमा देश बनाउने कर्णधारहरु ११, १२ को परीक्षा दिन नपाएर म जस्तै बोरिङ भएर मान्छेको राम्रो र नराम्रो कामको विश्लेषण गरेको पनि देख्न पाउनु हुनेछ ।
आहा !
कति राम्रो कुराहरू देख्न अनि सिक्न पाउनु हुनेछ भन्ने एकछिन feel गर्नु होस् त ? अनि पो साँच्चै रेल ,पानीजहाज ,घर घरमा ग्यास जोड्ने कुरा गरेको कत्ति सुहाएको रहेछ भनेर बुझ्नु हुन्छ।
अरु कुरा यहाँ नगरौं ।फेरि मेराे साथ नै नआइ दिनु होला भन्ने डर क्या !! जसरी ती दुर्गम बस्तीका जनताहरुले सामान्य भन्दा सामान्य बिमार पर्दा, ज्वरो, झाडापखालाको मात्रै भएपनि सजिलै उपचार पाउँ भन्ने आश गर्दछन र उनीहरुकाे आशा, आशै आशमा सीमित हुन्छ। त्यसरी नै मैले पनि सोचेँ । आशा पनि कति सधैँ सानो राख्नु। आश नै त हाे ठूलै राख्दिम् न, आखिर पूरा हुने होइन क्यार भनेर मैले पनि हजुरलाई सँगसँगै घुम्न निमन्त्रणा गरेकाे। कृपया मेरो ह्रदय देखि नै निमन्त्रणा छ हजुरलाई।आउनुहोस् एकफेर सँगै हिडाैं भ्रमण वर्ष २०२० पनि सफल पार्न ।
अनि पासको चिन्ता नगर्नु होला है मन्त्री ज्यू। त्यहाँ मैले चिनेको एकजना नेता हुनुहुन्छ । उहाँले सबै व्यवस्था मिलाइ दिनुहुन्छ!!
चितुवाको रफतारमा चलेको जिन्दगी अचानक पाण्डवको गुप्त वास झैं
कोरोना गुप्तवासमा परिणत भयो जिन्दगी ,
कति थप्छौ जीवन यात्राको
पुस्तकको पानामा सफलताका तिता मिठा पलहरु
समयमा सचेत बनौ थपौ प्रकृतिमा नयाँ हाँगा बिँगाहरु ।।
लकडाउनकाे सुरुवातसँगै सबैको झैँ मेरो पनि दैनिक कार्यहरुमा तालाबन्दी भयो । यो लकडाउनको बेला, खुला आकासको छत्रछायाँमा, शितल, सन्तुष्टि र शरीरका अङ्ग अङ्गमा प्रकृतिको स्नेहपूर्ण चुम्बन महसुस गरेको छु । आफूलाई यो कलियुगको २१ औ शताब्दीमा जन्मेकोमा भाग्यशाली ठानेकाे छु । किनभने हामी आफ्ना पूर्खाका त्यस्ता आज्ञाकारी सन्तान हाैं जो आफ्ना पूर्खाहरुले गरेका भुलको सजाय भोग्न बाध्य छौ। मेरो भनाइकाे तात्पर्य यो हो कि आज भन्दा ६०, ७० वर्ष अगावै प्रकृतिको विनास र त्यसको असर प्रति सजग र सतर्क भएकाे भए सायद आजकाे दिन अर्कै हुँदाे हाे। त्यसैले हामी पनि आफ्नो भावि सन्ततिका निम्ति सजग र समयमै सतर्क हुनु जरुरी छ।
लकडाउन शब्दको अर्थ बृहत शब्द कोषमा समेत खुलाइएको भेटिन । त्यसैले लकडाउन शब्दलाई आफैले परिभाषित गर्दैछु । लकडाउन भनेकाे आफू भित्रको ज्ञान भण्डार र सिपको लक (ताल्चा) खोल्नु र आफू भित्रकाे आफूलाई तलास गर्ने उचित समय हो । लकडाउनको महत्वपूर्ण समयमा आफूभित्र रहेको अदृश्य सीप र ज्ञानको उचित पहिचान गरी, लकडाउनलाई आफैले दिएको विशेष अर्थलाई सार्थक बनाउन लागि परेकाे छु ।
अर्को प्रसंगमा भन्नु पर्दा हामीले आफ्नो क्रियाकलाप र आनीबानीमा संशोधन गर्नु जरुरी छ। किनभने प्रकृतिले विभिन्न घटनाहरुका माध्यमबाट हामीलाई बारबार चेतावनी दिइसकेकाे छ। भाेलिकाे सुन्दर भविश्यकाे लागि प्रकृतिकाे याे चेतावनी बुझ्नु आजको आवश्यकता हाे ।
कोरोना माहामारी हेर्दा, याे अझ कति लम्बिन्छ ? त्यसको कुनै आँकलन गर्न सकिने अवस्था । यदि यो लम्बियो भने विश्व कस्ताे हाेला? त्यसको कल्पना मात्रै पनि भयानक लाग्छ। याे भाइरस पृथ्वी जगतका हामी सम्पूर्ण प्राणीकालागि संकटको पहाड बनेर खडा छ ।
हामी कृषि प्रधान देश छौ। तर हामी अझै कृषिमा आत्मर्निभर हुन सकेका छैनौ । यो लकडाउनको समय हामी सबैकालागि कृषिमा आत्मर्निभर हुने सुनौलो अवसर हाे। याे बेलामा कृषिलाई पेशाको रुपमा विकास गरेर कोरोना कहरको समयलाई विशेष र प्रयोगात्मक हिसाबले टाल्न सक्छौ ।अनि त लकडाउन नेपाल र नेपालीको लागि ठूलो अवसर सावित हुन सक्छ । हामी कृषिमा आत्मर्निभर हुन सक्छाै। यसबाट प्रवासमा गएका दाजुभाइलाई, हामी आफ्नै देशमा बसेर पनि देशको भविष्य उज्यालो पार्न सक्छौं भन्ने सन्देश दिनसक्छौ।
नारा र प्लेकार्डले मात्र बन्दैन देश न माटो र पत्थरले बन्छ बन्द र हड्तालले बन्दैन देश न शोषण र भाषणले बन्छ देश त बरु कृषिमा क्रान्तिले बन्छ सम्पूर्ण नेपालीको रोजगार प्राप्तिले बन्छ सत्यम्, सुखम्, सुन्दरम् नेपाल चाहनेहरु हो , देश अब कृषिमा क्रान्तिले बन्छ !
यस्तो समय आउला भन्ने कल्पना सायदै हामी कसैले गरेका थियाैं। समयले गराएको गाउँघरसँगैको भेट अनि समयसँगै बितेका मेरा दिनहरू आज फेरि सम्झना गर्न मन लाग्यो । होस्टेल हुँदा पढ्दा पढ्दै अल्छी लाग्थ्यो , अहिले घरमा यता उता दौडिदा काम गर्दा दिनहरु आरामले जान्छ ।
चैतको ६ गतेबाट मेरो कलेज छुट्टि भयो । कोरोनाको डरले म पोखराबाट भागि हाले पर्वततिर । पहाडि जिल्ला आउँदाको दिन मज्जाले असिना पानी परेको थियो । फाटँ भरि तोरी अनि हरिया पहाडहरूको दृश्य निकै लोभ लाग्दो थियो । बेलुका छ बजेतिर घर पुगेकी म पिडीँ भरिको तोरी देखेर खुसी थिएँ । पोखरा देखि पर्वतसम्मको बाटो, खेती,वनजङ्गल, नेपाली जनजीवन, मेरो कलेज, पोखराका कयौँ यादहरु सम्झना गर्दा गर्दै आँखा चिम्लिएछु ।
चैतको महिना हाम्रो तिर हिउँदे खेती थन्काउनको खुब चटारो , बिहान ६ बजे उठेर हिडियो तोरी उक्काउन । चार दिने मेलोको खेत र दुई दिने मेलोको बारी । धेरै काम थियो । होस्टेल बसेर बाआमाको पैसामा रमाएको ज्यान काम गर्न सजिलै कहाँ मान्थ्यो र! तर पनि गाउँघरको मायाले सबै थकान मेटाइदिन्थ्यो । मुसुरो, तोरी, गहुँ सप्पै काटेर लौराले हानी हानी धुलो पिठो पारियो । यता खेतीको चटारो बेजोड थियाे, उता लकडाउन र कोरोनाको डर उति नै बढ्दाे थियाे। तापनि कृषि गरेर खानुपर्छ भन्ने हाम्राे परिवार अब मकै लगाउने तरखरमा लाग्यौ । मल जल मिलाइ हाेरी ट्याक्टरको गड्गडाहटसँगै चैतको अन्तिममा मकै पनि छरियो । समय र मौसम अनुकूल मकै एकोहोराउने दोहोराउने काम पनि भयो । अब हाम्रो गाउँघर असारको चटारोसँग रमाउँदै छ ।
पछिल्ला महिना हेर्ने हो मने म यहीँ गाउँका पाखामा व्यस्त छु । खेतीपाती वनजङ्गल अनि प्रकृतिमा रमाउँदै छु । जागीर र पढाइमा भएपनि आफूलाई खान पुग्ने कृषि र अर्गानिक तरकारी फलफूल उत्पादन गरेर खान सकिन्छ भन्ने कुरा मलाई महशुस भएको छ । नेपाल कृषिप्रधान देश हो, माटो र पानीको मिलन भएमा सुनसरि अन्न यहीँ उब्जन्छ । आज पनि रोजगारीको सिलसिलामा विदेशीएका कयौँ नेपाली छन्, देशवासी बेरोजगार छन् । भूल सरकारको व्यवस्थापनको हो या नेपालीको अल्छीपना! कुर्सी र सहरमा आएको आधुनिकीकरणले कृषिलाई पनि राम्रै पाठ सिकाएछ क्यारे।
अब साँच्चै अबेर भइसक्यो । अझै पनि कृषिमा लगाव नहुने हो भने देश झनै भयावह अवस्थामा पुग्नेछ । वरपरका हरिया पहाड अनि कोइलीका सुमधुर आवाजहरु हराउने छन् । नेपाल नेपाल रहने छैन । त्यसैले नबुझेकाले बुझ्न जरुरी छ र बुझ्नेलेलागु गर्न । सरकारको ध्यान कुर्सीमा भन्दा कृषिमा हुनुपर्छ । गरेर खान्छु भन्नेलाई सरकारले आवश्यक सामग्री तथा तालिम उपलब्ध गराउनु पर्छ । लकडाउनले हामीलाई गरी खाने सुनौलो मौका दिएको छ। विदेशीएका, चार पैसा धन कमाउन सहरिएका कयौँ नेपाली सन्ततीलाई मेराे अपिल। आफ्नै घर फर्कनुहोस्, यहाँ स्वर्ग छ । यिनै पाखा पखेरामा रमाउँला, दुख सुख परिवारसँग रमाउँला। यहीँ उब्जनी गरेर धन पैसा कमाउँला ।
हे देश बासी, नजाउ घर छाडी, देशको हाल के होला गुन्द्रुक र ढिँडो, खेत र गोठ यहीँ जीवन गै जाला ।
बिहान भाले नबास्तै देखि सुरुवात हुने मेरो व्यस्तताले विश्राम पाएको छ अहिले। कुनैबेला एक कप चिया पिउन समय थिएन तर आज मसँग चिया, कप र समय सबैथोक छ। पन्ध्र वर्ष लामो विद्यार्थी जीवनको इतिहासमा नभएको बिदा मेरै अघिल्तिर ठिङ्ग उभिदिएको छ । शरिरको तौलले नयाँ आकार लिएको छ । ४३ बाट ५२ केजी भएकी छु। बिहान उठेर कलेज जानुपर्दैन बरू सुगर र प्रेसरले ग्रस्त ६३ बर्षिय हजुरआमासँग मर्निङवाक जाने गरेकी छु ।
मलाई यो लकडाउनमा चराचुरुङ्गीसँग प्रेम भएको छ । त्यसैले त प्रजनन प्रक्रिया देखि उड्नेबेलासम्म उनीहरूको जीवनचक्र नियाल्ने गरेकी छु । बिहानीको स्पर्शसँगै उनीहरूको संवाद सुन्छु ।प्रत्येक दिन सूर्यको किरणसँगै महामारी अन्त्यको अभिलाषा राख्छु । कलेजको अनलाइन कक्षा मनलाग्दा लिने गरेकी छु । लकडाउनका सुरूवाती दिनहरूभन्दा कोर्षको अध्ययन पातलिदैछ र साहित्यिक पुस्तकहरूको अध्ययन बाक्लिदै ।
भौतिक दुरीले टाढा भए पनि भावानात्मक रूपमा प्रविधिले गर्दा दिनमा दुई पटकसम्म ड्याडी (मेरो छहारी ) सँग कुरा हुन्छ। कोरोनाको कहरमा सँगै हुन नसक्दा बेला -बेला असह्यै पीडा पनि । सायद यो पीडा प्रत्येक नेपाली छोरीको हुन सक्छ जस्का बुबा नेपालको भूगोलभन्दा टाढा रहेर म जस्ता हजारौ छोरीहरूको सपना पूरा गर्न अहोरात्र तल्लीन छन् । साथीहरूसँग पनि इन्टरनेटले गर्दा नजिक भएको आभास हुन्छ ।
अहिले सबैभन्दा नजिककाे साथी मेरी बहिनी छे । ऊ एस. इ. इ. परीक्षार्थी थिई। भाइको रिजल्ट आएर पनि ऊ दैनिक अनलाइन कक्षा लिन्छ । ऊ बेफिक्री छ, सायद उमेरको फरक यही हो की ?
अचेल अलि बढी अध्यात्मिक भएकाे छु । लाइब्रेरीको न्यास्रो मेटाउन जुम मिटिङमा भाग लिन्छु। सम्भावित कार्यक्रमको खाका बनाउँछु । लकडाउनले मलाई सबैभन्दा शक्तिशाली समय दियो। सँगसँगै पिडा पनि। मैले घडी चिन्न सकेँ। तर त्यसले देखाउने समय चिन्न सकिन भने जीवनमा ठूलो पश्चाताप हुनेछ ।
स्कुले जीवनमा बिर्सिन नसक्ने केही साथीहरूको यादरूपी गुच्छास्वरूप यो लकडान डायरीलाई उपयोग गर्दैछु । फुर्सदमा मेरो विगतलाई खोतल्ने साहस गरेकी छु । सबैभन्दा बढी त अचेल मलाई यादहरूले कैदी बनाएका छन। त्यसैले त मैले मगजलाई पनि यादहरूको गुलाम बन्न स्वतन्त्र छाडिदिएकी छु । तँ भन्नेहरूको यादमा : तँहरु……!!!! भइसके हाेलान् कसैका प्रेमी, भइसके हाेलान् कसैका प्रेमिका, बा भए कि अामा भए कि! अझै चुल्बुले भए हाेलान् कि झनै शान्त भए! भइसके कि कुनै संस्थाका पदाधिकारी, न भइसके नेता, कि भए कार्यकर्ता, ज्ञानी पाे भए कि, कि भए ध्यानी!!
सुरेन्द्र सुब्बा गायक भइस् कि ? म भन्दा निकै राम्रो गीत गाउँथिस! तेरो र मेरो गायकीका फ्यानहरू बरू गायक भइसके होलान्! तर मैले आफ्नो गायकीलाई निरन्तरता दिनै सकिन सुरेन्द्र। तैले सँधै गाउने “यहाँ पिरमा छ मान्छे, मान्छेहरूकै भिडमा” बोलको गीत तेरै आवाजमा सुन्न मन छ, कुनै दिनको सुनौलो भेटमा नबिर्सी सुनाएस् है ।
मिसिराम राई चित्रकार भइसकिस् कि! तँलाई जित्न त नसकुँला, तर त्यति बेलाको भन्दा राम्रो चित्र कोर्न थालेकी छु । तँलाई कुनै दिन भेटिहाले भने त्यस बेला देखि अहिले सम्मका सबै चित्र देखाउने छु । अनि तैले मेरा एकएक गल्तीहरू पत्ता लगाइदिनु , साँच्चै तैले कपाल काट्न थालिसकीस् कि पहिले झै लामो कपाल छोडेरै चित्र कोर्छस्?
सागर सिलवाल! तैले चिमुसि चि खेल्दा चिमोटेको घाउको दाग अझै मेरो हातमा छ। तँ विदेशबाट फर्किएपछि मलाई एकपटक जसरी नि भेटेस्। तँसँग हिसाब बराबर गर्नु छ।
शर्मिला दास! झन तेरो ग्याङलाई त म कसरी बिर्सु ! म मनिटर भएको बेला बाहिर जान नदिएकै निहुँमा बाटो छेकेर पिटेको अहिले पनि मेरो बिच निधारमा त्यो खत छ । तर अहिले आएर त्यो सबै सम्झदा कस्तो कस्तो रमाइलाे लाग्छ।
सुनिता लावती! याद छ तेरो घरमा पहिलो पटक जाँदा जाँड बनाउन सिकाएकी थिस् नि? मलाई अहिलेसम्म पनि जाँड बनाउन आउँछ । तँलाई जिन्दगीको कुनै मोडमा भेटीहाले भने आफ्नै हातले जाँड बनाएर पिलाउने ठूलो चाहना छ। त्यति चाहना पूरा गर्दे है !
ममता खड्का! याद छ मैले एक दिन टिफिन नल्याउदा तैँले घरमा पुजा छ भनेर छिमेकीको घरमा लगेर श्राद्ध खुवाएको। अनि श्राद्धमा दिएको सब्जी खाएर बचेको सेल रोटीको चुरा लगाएर स्कुल छिर्दा ५०|५० पटक उठबस गरेको
समिर बस्नेत! तेरो घरको आँप, बयर चोरेर ल्याउने अरू कोही नभएर इन्द्रे , सागर, म, सबिना, अनुपा, मानिषा, प्रस्ना, सनिम, इन्दिरा, सुवास, मनोज, जीवन, सुम्निमा, सुमन, नवीन, कमल, चन्द्रा, सुनिता, किशोर, युवराज कै ग्याङ थियो । थाहा छ समिर तँलाई! यसकाृ चट्ट पारेर साँध्ने नुन,खोर्सानी, मसलाको प्रबन्ध अम्बिकाले गर्थी। जुन तँ पनि स्वाद मानी मानी खान्तिस्। हामी तेरै घरको फलफूल चोरेर तँलाई नै खुवाउथ्यौ ।
अंगिता! तैले मेरा प्रत्येक वर्षको पुरस्कारका कापी थाहा नपाइ लग्थिस् । अनि ममी आएर अफिसमा सिकायत गरे पश्चात रूदै थपक्क मेरो स्कुले झोलामा राख्दिन्थ्स्। तर अंगिता तैले कहिले पनि भनिनस्, कहिले पनि सुनाइनस् !! किन सुनाइनस् अंगिता किन??किन किन? ??? कि चोर्नु तेरो रहर थिएन। बाध्यता थियो। तेरी आमाको मृत्यु पछि तैले नयाँ आमाबाट भाेग्नु परेकाे खटनपटन तँ चुपचाप निर्दोष अपराधी बनेर भोगिरहिस् !!! अंगिता त कहाँ छेस् ? तँलाई भेटेर मेरो कारणले तैले खाएका पिटाइको लिस्ट बनाएर डेविट र क्रेडिट बराबरी गर्नु छ अनि ब्याज सहित माफी माग्नु छ । अंगिता दिन्छेस नी हैन मलाई माफी ???? साथी मलाई माफ गर्दे है। मैले तेरो भावाना बुझ्न सकिँन । न त कुनै एक दिन बुझ्ने कोसिस नै गरेँ । तेरो यथार्थ थाहा पाएपछि म युद्ध हारेँकी सिपाही जस्ती भएकी छु, एकदमै रित्तो!!!!
शोभा पोखरेल! जब म पहिलो पटक तेरो घर गएकी थिएँ। त्यस बेला म हाम्रो नेपाली ठेट शब्दमा भन्ने हो भने ‘नछुने’ भएकी थिएँ । तेरा बुबालाई चिना हेराउन भनेर कुर्ने मानिसहरूको लर्को नै थियो । तर मैले तँलाई पनि भनेकी थिइनँ कि म नछुने भएकी छु भनेर। कारण थियो तेरो घर टेक्न पाउँदिन कि भन्ने डर । तैले चिया बनाइस्, मलाई बाहिर लगेर बाबालाई चिया दिन भनिस्। मैले पनि तैले भने बमोजिम एक आज्ञाकारी छात्राले झै लागेर दिएँ। हेर त शोभा तेरा बाबाले थाहै पाउनु भएन । मैले विश्वास परिधि नाघेकी हैन तर पनि शोभा जान्न मन छ, तेरो घरमा अझै पनि नछुने हुँदा बाबालाई, भाइलाई अनि घरको धुरी हेर्न हुन्न भन्ने अन्धविश्वास छ कि हट्यो ??? यत्ति त भन्छु, तेरो जस्तो पिडा तेराे भदैनीले भोग्न नपरोस्। घरै छाडेर छिमेकी कान्छि भाउजूको घरसम्म पुग्न नपरोस् !!!
विद्या! अहिले तँ छोराकी आमा भएकी छेस् भन्ने सुनेकी छु। सत्य त थाहा छैन। अब त चकचक गर्न छोडिसकिस् कि नाई????? तँ त घरबारे भइस् बिर्सिस् कि याद छ ?? तर मैले भने बिर्सिन सकेकी छैन तेराे चुलबुले पनलाई। मलाई मन पर्ने गाईको बिगौती जीवनभरिका लागि अमन बनाएर गइस् हैन? गाईको बिगौती भनेर बाख्राको दुधको बिगौती बनाएर खुवाउने!खुवाउन त खुवाइस् फेरि बाख्राको बिगौती चाहिँ भन्नु पर्ने कारण के थियो नि चुलबुली ?? मैले गरेको वान्ता तैले नै सोर्नु पर्यो हैन! त्यति मात्रै नभएर मलाई दिन रात नभनि केयर गरिस्, साथीको साथ भरपुर निर्वाह गरिस्। मिठो पाठ सिकाइस् ! भन्छन् नि पृथ्वी गोलाकार छ , यदि हिड्दै जाँदा एउटै बाटोमा यात्रा गर्ने सौभाग्य मिलेमा तेरै हातले बनाएको बिगौती, तेरै हातले खाएर मेरो अमन भएको गाईको बिगौतीको स्वाद फिर्ता लिन मन छ! त्यती त तेरी मुसीको ईच्छा पूरा गरिदे है चुलबुली !
चुलबुली तेरो र तँहरुकाे हर एक चकचक मलाई मन्जुर हुनेछन्, स्वीकार हुनेछन् , सर्वमान्य हुनेछन्, यदि ती दिनहरू फेरि फर्किएमा! तँहरुकाे साथ पाएमा।
हामी अहिले आफ्नो – आफ्नो सुरक्षार्थ लकडाउनमा छौं। यो माहामारीको लहरले जीवजन्तु, पशुपंक्षी लगायत वातावरणकाे लागि राम्राे गरेकाे छ । तर बाहिर सडकपेटीमा रहेका प्राणीको भोक कसले मेटाउँछ भनेर मनमा दुख लाग्छ। हरेक दिन फालिएका बासी भात, कुहिएको, सडेगलेका खानेकुराले भाेक मेटाउनेका लागि याे एकदम गाह्राे बेला हाे। उनीहरुलाई यस्ताे बेलामा खानेकुराकाे व्यवस्था गरेर माया गराैं भन्ने मेराे सन्देश छ। आजभोलि म पनि तिनै सडकपेटीका जनावरलाई बिहानै बिस्कुट दिएर दिनको सुरुवात गर्छु ।
एकाएक सरकारले लकडाउन गर्दा अलिक असहज महसुस गरेको थिएँ। के हुने हो! कस्तो हुने हो ! मनमा जिज्ञासा उस्तै, सरकारले लगातार लकडाउन थप्दै गयो । परिस्थिति झनै जटिल बन्दै गयो । तर मेरो दैनिकी भने सहज हुँदै ।
दिनभर टिभि हेर्यो। युट्युबमा नयाँ नयाँ परिकार बनाउन सिक्यो,बनायो परिवारलाई दियो, आफू पनि खायो। यस्तैमा दिन बित्छ। जागिरको व्यस्तताले परिवारलाई समय दिन मुस्किल पर्थ्याे। लामो समयपछि परिवारसँग एकसाथ हुन पाउँदा एकदम खुसी छु । साँझपख इभिनिङ वाकको लागी श्रीमानसँग कहिले शिवपुरीको डाँडो त कहिले चक्रपथ देखि नारनथानसम्म हिडेको छु। यो समयलाई जति सक्दो सदुपयोग गर्न योजनाबद्द तरिकाले समयको तालिका पनि बनाएको छु।
हरेक समस्याले उपाय पनि साथ लिएर आउँदछ, त्यो दिनको पर्खाइमा छु। साधारण हाम्रो जीवनबाट अहिलेको असाधारण जीवन जिउनु परेको परिस्थितिले भोलि पक्कै राम्रो होला भन्ने लाग्छ। हिजो के थियो भन्दा पनि आज के छ र भोलि के हुनेछ भन्ने कुराले भविस्यको अर्थ राख्दछ। यस्तो बिषम परिस्थितिलाई आत्मबलका साथ परास्त गरुम्। रात पछि सुन्दर बिहानीको सुरुवात हुन्छ । त्यो शुभ दिनको प्रतिक्षा गरुम्।
लकडाउनले कसैलाई खुसी बनाएकाे छ भने कसैलाई याे कष्टकर अनि पीडादायी बनेकाे छ। कामको सिलसिलामा परिवार र आफन्तबाट टाढा पुगेका मानिसलाई लक डाउन परिवारसँग समय बिताउने मौका बनेको छ। तर दैनिक ज्याला मजदुरी गरेर परिवारको छाक टार्दै आएका श्रमिकलाई भने लकडाउन केवल अभिशाप बनेको छ।
तर मलाई भने दुवै :
आफूले थाहा पाएदेखि यति लामो समयसम्म आमाले पकाको खान पाएको अनि दादाभाइसँग खुलेर हाँस्न, झगडा गर्न पाएको पहिलो पटक हो। आफूलाई मन पर्ने मकै आगोमा धुवासरि बनाएर पोलेर खान पाको छु। यो दिन रात नभनि परिरहने झरिमा रुझ्न पाएको छु।
आफ्नै घरको स्वच्छ वातावरणमा सयर गर्न पाएको छु।
अनि यो कोइलीले गाएको मिठो गीतसँगै मयुर झैँ नाच्न पाएको छु। यसो अल्छि लाग्दा कलम समाएर कविता लेख्ने प्रयास गर्छु । आफूलाई मन पर्ने परिकारहरु युटुब हेर्दै पकाएर खाने प्रसस्त समय पाएको छु। सुरुमा एकै पल्ट उदयपुरमा धेरै मात्रामा कोरोनाको केस आउँदा त मनले हार खाइ सकेको थियो। तर समयसँगै स्थिति ठिक भयो। अनि मनले पनि शान्ती पायो। सोचिरहँदा लाग्छ जसरी लिच्चीको खोलहरुसँगै जसरी खानलाई तयार हुन्छ मैले पनि यो लकडाउन सकिएसँगै परीक्षा दिन तयार हुन तयार हुनुपर्छ। यो पल्ट चैं घरमा गएर टन्नै पढ्छु भन्दै आएको म आजसम्म ती किताबहरु छोएको छैन, मानौ मैले जिन्दगीमा सबै पढेर सक्काइ सके।
दुखी यस कारण छु कि :
सात समुन्द्र पारी भएका बुवा अनि आफ्ना आफन्तलाई केही भै दिने हो कि झैँ लाग्छ। मन आत्तिन्छ, आँखा रसाउँछ अनि हत्तपत्त मनलाई सम्झाउँछु। सायद यही नै हो जिन्दगी ।
आखिर के नै रैछ र जिन्दगी! हिजोसम्म मै हुँ भन्दै घमण्ड गर्नेहरू आज मृत्यु हुँदा पनि कोही हेर्न जान नमिल्ने दिन आइसके। आखिर हामीमा मानवताको खडेरी पर्दै गएकाले नै यो दिन आएको हो झैँ लाग्छ। आशा छ अब चाँडै फेरि हामी हाम्रो दैनिक जीवनमा फर्किन पाउनेछौँ र त्यो व्यस्तताको जीवन अब चाहिँ अलि सचेत र संयम भएर जिउन थाल्नेछौँ । स्वस्थ अनि सुरक्षित बस्नुको बिकल्प छैन हामीसँग अहिले। त्यसैले सुरक्षित बस्नुस्।
“ यस्तो रुढि (रोग) त हाम्रो पालामा कति थिए, कति थिए नानी। यसरी समाचार सुन्ने हेर्ने टि.भि. रेडियो फोन हुँदैन थियो । आफ्नो नजिक भए थाहा पाइन्थ्यो । नत्र कहाँ के हुन्छ केही थाहा हुँदैन थियो। यस्ता रोगले कति गाउँ नै सखाप भाकाे देख्या छु मैले। अहिले नाम अर्कै दिए- कोरोना कि के जाति। पहिला रुढि भन्थे। हैजा झाडापखाला ज्वरो त्यस्तै। एकचोटि त्यस्तै रुढि चलेर हाम्रो घर पारि ताङ्ख्वामा चिहाने ढुङ्गा थियो, त्यहाँ दिनै लास ल्याउँथे। अझ कतै त लास बोक्ने मान्छे नभएर डोकोमा बोकेका रे।” लामो सुस्केरा हाल्दै अहिलेको यो कोरोना जस्तै आफ्नो पालाको महामारीको अनुभव सुनाउनु हुन्छ मेरी आमा । ( हजुरआमा तर सबैले आमा भन्छौँ )
“आफ्नो काम नगरेर पनि हुँदैन थियो । फलानो ठाउँमा रुढि आयो रे भने पछि त्यहाँ आउजाउ बन्द गरो, आफ्नो काम गरि राखो । कति मर्थे, कति बिरामी हुन्थे, थाहा नै हुँदैन थियो। अहिले नि फाेन टि.भि. रेडियो नभएको भए कहाँ थाहा पाइन्थ्यो र यस्तो खबर! तर हिड्नै नहुने, बाहिर निस्कनै नहुने चाहिँ थाहा थिएन आजसम्म।” आफ्नो यस्तै पुरानाे अनुभव अनि अहिलेको प्रविधिले फेरिएकाे समयका बारेमा आमा कुरा गरिराख्नु हुन्छ।
हजुरबुवा पहिल्यै बित्नुभयो र पनि छोराछोरीलाई शिक्षादिक्षा दिएर एक्लै संघर्ष गरेर जीवनसँग हार नमानि सबैलाई सक्षम बनाउनु भयो । हाम्रो ५ जना हजुरबुवाहरु र ५ जना हजुरबुवाहरुबाट बिस्तार भएको ठुलो परिवार। तर आमाले सबैलाई एउटै परिवार जस्तो बनाएर राख्नुभएको छ। दर्जनौ छोराछोरी, नातिनातिना र पनाति पनातिनाका धनी मेरी आमा ८३ वर्षको उमेरमा पनि अझै उस्तै जोश जाँगर र जीवनप्रति सकरात्मक हुनुहुन्छ । फर्केर हेर्दा जति पीडा र दुख भए पनि आज आमाको संघर्ष र मेहनतको परिणाम लोभलाग्दो छ ।
‘मान्छे कोही ठूलो र सानो हुँदैन । आज दुख पायो भनेर नहेप्नु एकदिन सबैको पालो आउँछ । जो दुख पाको छ उसलाई छि छि दुर दुर नगर्नु । माग्नेलाइ सकेको दिएर पठाउनु । आफूभन्दा ठूला जो सुकै भए पनि आदरमा शिर निहुर्याउनु । कहिल्यै घमण्ड नगर्नु । अवसरलाई सदुपयोग गरेर अगाडि बढ्नु । तर आफू अगाडि बढ्दा अरुलाई दुख पर्ने र पछाडि पार्ने काम कहिल्यै नगर्नु ।’ मेरी आमाले हामी सबैलाई दिने उपदेश र आशिर्वाद यही नै हो ।
आमाको बाल्यकालको मिठो याद, पढ्ने रहर हुँदाहुँदै छोरी भएर पढ्न नपाउँदाकाे गुनासो, सानो उमेरमै बिहे गरेर नयाँ घर आउँदाको बेदना, खेतीपातीको कुरा गोठभरि गाईबस्तुका बथान, घण्टौ हिडेर फाप्रे खोलामा काकी हजुरआमाहरुसँग घाँस काट्न जाँदाको रमाइलो, ३० ३५ जनाको परिवारमा बस्दाको आनन्द, आधारातमा उठेर जाँतो ढिकि कुट्दाको कुरा, नुन किन्न २ दिन हिडेर धरानसम्म जानुको थकान, रेल हेर्न धनकुटा देखि जोगबनीसम्म हिड्दै गएको देखि रङ्गिन कपडा किन्न नपाएर सेतो कपडालाई पकाएर सिम्रीकले रङ्गाएको अनुभव, गाँउमा कसैको बिहे हुँदा गाँउ भरिका महिलाहरु मिलेर पात टिपेर संगीनी खेल्दै पात गाँस्दाको रमाइलो पल, यो लकडाउन नभएको भए मैले यी सबै कुरा सायदै थाहा पाउथेँ ।
हाम्री आमासँग हामी धेरै नै नजिक छाैं । पहिल्यै देखि आमाको कुरा सुन्ने, आमाले भनेको मान्ने, आमालाई माया गर्ने, आमालाई जिस्क्याउने, आमालाई राम्री बनाएर फोटो खिच्ने, आमालाई सुहाउने कपाल बनाइदिने गर्थ्याै। तर मोवाइल, टि.भि. कम्प्युटर र किताबबाट बिरलै फुर्सद हुने मलाई पनि आमाको कथा सुन्न र अनुभव सुन्न पहिलेको भन्दा यतिबेला प्रशस्त समय मिलेको छ । आमासँगै बारीमा गयो, साग रोप्यो, अलि अलि बारी खन्यो, बिरुवा रोप्यो, घास काट्यो, आमालाई मनपर्ने खाजा बनायो, आमाको दुख सुखको कहानी सुन्यो। ओहो! कति रमाइलो पललाई बेवास्ता गरिरहेको रहेछु मैले आजसम्म । लकडाउन भएको केही दिन एकदम आलस्य र फुर्सदिलो महशुस गरेको थिएँ। आजकल भने रमाइलो लाग्न थालेको छ।
गाँउमै जन्मिएपनि खेतबारीकाे काम खासै गरेकाे थिइनँ। यो लकडाउनमा भने घर वरपरको बारीमा आमासँगै बाँझाे बारी खन्ने, मकै छर्ने देखि गोड्नेसम्म सबै गरेँ। आझ आफ्नै बारीमा छरेको बिषादि रहित तोरीको साग,आफ्नै हातले टिपेर खानुकाे खुसी अर्कै छ । तर पनि गँधे, सिमे साग, रायोको साग, मुला, धनियाँ, बोडी, अलैँची, पुदिना, टमाटर, मेथीको साग सबै छन् हाम्राे सानाे बारीमा। यसपालि मैले पनि बारीमा भएका फलफूलको पालुवा देखि, फूल खेलेर चिचिला लाग्दासम्म नियाल्न पाएँ । यो सबै आफूले नजिकबाट नियाल्न पाउँदा मन कति आनन्दित हुँदो रहेछ । आजसम्म प्रविधि, किताब र साथीभाइसँगकाे घुमघाम जिन्दगी र लकडाउनमा बितेको ३ महिनामा आकाश पातालको फरक पाएँ मैले ।
अहिले हामीलाई जुन लकडाउन असहज लागेको छ हामी धेरै फुर्सदिला भएका छौँ। तर त्यही लकडाउननै मेरी आमाको सदाकाे जीवन हो । त्यसमै आमाको आजसम्मको जीवन बितिरहेको छ। बिहान उठ्ने पूजाआजा गरेर खाजा खाएर घरको यसो उसो काम गरो, खाना खायो अनि बारीमा फूल रोप्यो, साग सब्जि रोप्यो, दिउँसो खाजा खायो अनि वल्लो घर पल्लोघर गफ गर्न हिड्यो। साँझमा पूजा गरेर खाना खायो अनि समाचार सुनेर औषधि खाएर सुत्यो । मेरी आमाको सधैँकाे दिनचर्या यही हो, जुन अहिले अधिकांशको दिनचर्या बनेको छ । मेरी आमाले यही दिनचर्यामा जीवनको ८३ बर्ष बिताउनु भएको छ। तर हामीलाई हाम्रो जीवनको ३ महिना यसरी बिताउन कैदी जस्तो लागिरहेको छ । तर रत्तिभर यो लकडाउन जीवनप्रति गुनासो छैन मेरी आमालाई । यो लकडाउन जति नै लामो भए पनि अब म रमाउन थालिसकेँ। जे भए नि एक सिकाइ प्रकृया न हो जिवन । मैले लकडाउनमा नै रमाउन सिकिसकेँ। परिवारसँगै रमाउन सिकिसकेँ । मलाई अब लकडाउन खुल्छ र फेरि त्यही एकोहोरो जीवनशैलीमा फर्कनु पर्ने चिन्ता लाग्न थालेको छ । यो ३ महिनामा मैले मेरी आमाको लकडाउनमा बितेको ८३ वर्षलाई नजिकैबाट हेर्ने मौका पाएँ ।
बाहिरी दुनियाँमा पाे लकडाउन छ त ! मन,ज्यान र ध्यान त झन व्यस्त हुँदाे रैछ। प्रकृतिसँग खेल्न र फाेटाेहरू कैद गर्न। गाउँको बसाइँ यति रमणीय बन्दै छ कि चैतमा घर आएकी म हिउँदे धान राेप्न भ्याएँ। अहिले त्यो धानका बाला लहलह झुल्न थालेका छन्। समय यति मज्जाले छिट्टै बित्दै छ कि, म शब्दमा व्यक्त गर्नै सक्दिन।
आज गाउँ आएकाे लगभग तीन महिना बित्न लाग्याे । याे तीन महिनाकाे समय कति छिटो गएछ ।अफिसकाे काम र फेसबुकका भित्ताहरू हेर्दै बित्ने मेरा दिनहरू पहाडकाे उकाली ओराली गर्दै बित्दै छन्। २०७२ सालकाे भूकम्प पछि काठमाडौँ पसेकी म पढाइ र कामले यति लामो समय आफ्नाे ममी बाबासँग बसेर काम गर्न पाउँदा अत्यन्तै खुसी छु। लकडाउनकाे बाहाना भनु कि बाध्यताले, गाउँमा बस्न पाएकाे छु । गाउँमा लकडाउनकाे खासै प्रभाव परेकाे छैन । सबै मानिसहरू आ- आफ्नाे काममा व्यस्त छन् । काेराेनाकाे त्रास त छदै छ ।
आज भाेलि बाबा ममी खेतमा धानको बीउ राख्ने काममा व्यस्त हुनुहुन्छ । बिहान बेलुका खाना बनाउँछु । आज भाेलि दिउँसोको समय मेराे काम बाख्रा गाेठालाे जाने हुन्छ। फाेटाेग्राफीमा अत्यन्तै धेरै साैखिन म गाेठालाे जाँदा म आफ्नाे फाेन पनि सँगै लिएर जान्छु । मलाई प्रकृति सँगै रमाउन र तिनका विभिन्न खालको फाेटाेहरू खिच्न असाध्यै रमाइलाे लाग्छ। जङ्गलमा रहेका ती बाेटबिरूवा, चराचुरुङ्गी ,खाेलानाला र बाख्राका मुनीहरू नै मेरा साथीहरू भएका छन्। लाग्दैछ यिनिहरूले मैले बाेलेका कुरा सबै बुझ्दछन् । यिनै पशुपंक्षी र प्रकृतिसँग खेल्दा मलाई दिन कटेकाे ख्याल नै हुन्न ।
प्रकृतिसँग समय बिताउँदा मन चङ्गा जस्तै हलुँगो भएर आउँछ । गाउँमा खाने कुराकाे अभाव छैन । करेसाबारीमा तरकारी र फलफूल लटरम्म फलेका छन्। भकारी टन्न धान छ । त्यो धानकाे भकारी रित्तिन अझै ८/९ महिना लाग्छ । केराकाे घरी पनि बारीमा प्रशस्तै छन् । बारीभरि ताेरी र रायाेको साग खाने बेला भएका छन् ।
गाउँमा काेराेनाकाे त्रास त छदै छ । तर लकडाउनले खासै प्रभाव भने पारेकाे छैन। गाउँमा मानिसहरू यताउता गरि रहेकै हुन्छन् । मैले राेपेकाे सिमि ,घिराैला ,फर्सी काक्रो उम्रेर ठू- ठूला भै सकेकाे छन् । बुबा त्यसमा थाक्राे हाल्दै हुनुहुन्छ । गाउँमा डुल्ने खासै बानि छैन । फूलको तस्बिर लिन र फूल असाध्यै मन पर्ने म फुर्सदमा बगैंचामा विभिन्न प्रकारकाे फूलहरू राेपेर नै प्राय समय बिताउँछु । आँगनका डिलभरि फूल फूल्न लागेका छन्। बगैंचामा मुस्कुराएका केही थान फूलहरूले मन नै आनन्दित बनाउँछ। गाउँको बसाइँ अत्यन्तै रमाइलो र शान्त छ । हात काटेर टाँका लगाएकाे घाउ बिस्तारै निकाे हुँदैछ । घरमा टिभी भए पनि गाउँमा अहिले रिचार्ज नपाएकाेले टिभीलाई थन्क्याएर राखेकाे जस्तै भएकाे छ ।
भूकम्प र अहिलेकाे परिस्थितिलाई हेर्दा लाग्दैछ कि मानिसहरूको सबैभन्दा ठूलाे सपना त बाँच्नु पाे रहेछ….!!
