हेर्ने कथा

आजकल कविता गौतमको जिन्दगीको लय फेरिएको छ ।

 मैदानमा बलका पछाडि हावा जस्तै दौडिने अनि ब्याट समाएका विपक्षीलाई गोली जस्तै बलिङ गर्ने कविता ६ महिनादेखि घरको आँगनमै सिमित भएकी छिन् । विहान उठेदेखि राति नसुतुन्जेलसम्म वैशाखी मात्र उनको सहारा भएको छ । 

हावा चलेको सुन्नु, डुब्न लागेको घाम हेर्नु, कहिले भित्र कहिले बाहिर गरिरहनु । चरा जस्तै डुल्दै ठाउँ ठाउँमा पुगेर क्रिकेट खेल्ने कविताको मनमा आजकल नानाथरि कुरा मात्र खेल्छन् । 

महिनौंपछि कवितालाई खै किन हो आज अभ्यास गर्ने मैदान पुग्न मन लाग्यो । रिक्सामा जतनले खुट्टा तेर्स्याएर उनी  पशुपति स्कुलको मैदान जान्छिन् । 

बर्खा सकिएको छैन । साँझको घाम पनि चर्कै छ । चउरमा ठाउँ ठाउँ पानी जमेका छन् अनि घाँसहरु लामा भएका छन् । 

मैदानमा अनिल शर्मा  उही लयमा भेटिए । क्रिकेट सिकाइरहेका । यी उनै अनिल हुन् जसले १०-१२ वर्षअगाडि कवितालाई हात समातेर क्रिकेट सिकाएका थिए । 

उतिबेला लहानमा केटाहरुमाझ क्रिकेट खुब चल्थ्यो । अनिल पनि क्षेत्रिय खेलहरु खेल्ने गर्थे । 

केटीहरु क्रिकेट खेल्दैनथिए । अनिल र साथीहरुले क्रिकेट सिकाउन केटीहरु खोज्न थाले । २५ जना भेला पारेर क्रिकेट सिकाउन थाले । कविता ती मध्ये एक थिइन् । 

१० वर्ष भयो अनिल मैदानमा दाैडिरहेकै छन् ।

कविता गौतमको बाको तलब पो थोरै थियो त । माया त कति हो कति । ६ दिदी वहिनीको भागमा बराबरी माया र स्वतन्त्रता थियो । कान्छी कविता टोलका केटाहरुसँग खेल्ने कुद्ने गर्थिन् । 

सानैमा कविताको क्रिकेटमा रस बस्न थाल्यो । 

कविताको जिन्दगीका अधिकांश कथाहरु विद्युत प्राधिकरणकै क्वाटर वरपर हुर्किए । कविताको कविता जस्तै जिन्दगीमा एकातिर आमाबुबाका गरिबी र अभाव थियो, अर्कोतिर खेलाडी बन्ने सपना । 

लाहानमा केटीहरुको टिम तयार भयो । प्रतियोगिताहरु खेल्न यो टिम कहिले पूर्व कहिले पश्चिम पुग्न थाल्यो । खेल र अनुभव दुबै खारिँदै गए । 

सन् २०१२ को एसीसी अन्डर १९ क्रिकेटको लागि नेपाली टोली तयार हुँदै थियो । टोलीमा ५ जना त लहानका केटीहरु मात्र छानिए । खुसीले सीमा नाघेको थियो । 

कविता र साथीहरु कुवेत गए । खेलेर मात्र होइन जितेर आए । घोंगी टिप्दै, घाँस काट्दै क्रिकेट खेल्न सिकेकाहरुले कुवेतमा गएर ट्रफि उचाले । 

जितसँगै पैसा पनि घर आयो । कविताको घर उज्यालो भयो । बुबाको विद्युत प्राधिकरणको अस्थायी जागिर गुमिसकेको थियो । घर बनाउँदा धितोमा राखेको जग्गा कविताको क्रिकेटको कमाइले छुट्यो । वृद्ध आमाबुबाको आँखामा खुसिका मोतीहरु चम्किए । 

त्यसयता कविताले क्रिकेट खेलेरै आफ्ना रहर र परिवारको आवश्यकता पुरा गर्न थालिन् । लाहानकै एक जना क्रिकेटरसँग बिहे गरिन् । 

२ वर्ष अगाडि नेपालमा पहिलो पटक वुमेन्स च्याम्पियन्स लिग हुने भयो । संयोगले खाली भएको ठाउँमा कविताले खेल्न पाइन् ।

कविता क्रिकेटमै भविष्य बनाउने सपनाहरु देख्दै थिइन् । अघिल्लो वर्ष मात्र भएको मेयर कप प्रतियोगितामा बलिङ गर्दा गर्दै अचानक कविताको खुट्टा लरबरायो । उनी थचक्क बसिन् । घुँडाको शल्यक्रिया भयो । त्यसयता उनी बैशाखीको सहारामा छिन् । 

जिन्दगीमा नसोचेका उतारचढाव आए । खुट्टा ठीक भएपछि फेरि मैदानमै फर्किने रहर छ । रहर पुरा होला नहोला थाहा छैन । 

महिनौपछि अभ्यास गर्ने मैदानमा पुगेकी कविता घन्टौं त्यहीँ बसिन् । आफूसँगै क्रिकेट सुरु गरेका सरस्वती र अनुराधाहरुलाई हेरिन् । सिक्दै गरेका नयाँ भाइ बहिनीहरुलाई हेरिन् । पुराना साथीभाइसँग गफिइन् । 

कवितालाई नै थाहा छैन अब उनी कहिले यो मैदानमा फर्केर आउनेछिन् । 

शरद ऋृतु लाग्यो । चाडबाड पनि आउन लाग्यो । गाउँघरमा मकै पाक्न थाले । लेकका पाटनहरुमा थरिथरिका फूलले रङ पोखेका छन् । हिमालका सुगन्ध बोकेका चिसो बतासले चुम्न थालिसकेको छ । बर्खाभरि पाटनमा गुँड लगाएर बसेका गोठहरु आज गाउँ फर्किने दिन हो । आज असोज ५ गते हो ।

पश्चिम बाग्लुङको रुकुम रोल्पासँग सिमाना जोडिएका गाउँका गोठहरु जेठदेखि असोजसम्म लेकतिरै हुन्छन् । 

आज गाउँ फर्किने खुसियाली छ । चाडबाड आए जत्तिकै भएको छ । मान्छे मात्र हैन बस्तुभाउ पनि गाउँसँग न्यास्रिएका छन् । सबैलाई गाउँ पुग्ने हतारो छ । 

कमारी घर्तिमगर २ वटा पाडाहरु डोर्याउँदै ओरालो झर्दैछिन् । लेकको गोठमै जन्मेका यी शिशु पाडाहरु पहिलो पटक यति लामो यात्रा गर्दैछन् । 

यी कठीन पहाडहरुमा भर्खरै कालोपत्रे गरिएको मध्यपहाडी लोकमार्गमा अलकत्राका बास्ना अझै ताजै छ । गोठहरु गाउँ झर्दा आजकल सडकै सडक हिँड्छन् । बेला बेला जिप र ट्याक्टरहरु देख्दा डिङ्गाहरु तर्सिन्छन् । 

बुकी फूलका बासहरु पाटन तिरै छोडि आएका छन् गाउँलेहरु । कमारीकी नातिनीले डोकामा केही थुङ्गा लेकाली फूलका सम्झनाहरु सँगालेर ल्याएकी छिन् । 

गाउँ झर्नेहरुको लस्कर विहानदेखि बेलुकासम्म देखिन्छ । गोठमा बस्नेहरुलाई लिन अघिल्लो दिन नै घरबाट कोही न कोही पुगेका हुन्छन् । 

गोठहरु सप्पै झरेपछि पाटनहरुमा यतिखेर हावा चलेको बाहेक अरु आवाज सुनिँदैन । पर गोठ देखियो, कुकुर कराएको सुनियो । 

हिँड्दा हिँड्दै हामी बाग्लुङबाट रोल्पा पुगिसकेछौं ।  भेडा गोठमा रोल्पाली युवाहरु भेटिए । 

फर्किरहँदा अर्का गोठालेसँग भेट भयो । चामल किन्न हिँडेका रहेछन् । सडकले दुःख घटाइदिएको छ । बाटो छेउमा जिपले चामल झारिदिन्छ । 

उता गाउँमा रमाइलो चहल पहल थियो । कोही पुगिसकेका थिए । कोही अझै बाटोमै थिए । ठूलो मेला लागे झैं थियो । 

गाउँ नियमले चलेको छ । गाउँ छेउको फराकिलो बाँझो बारीहरुमा सप्पैका गोठ आइपुगे । अबको केही हप्ता यहिँ बस्नुपर्छ । फेरि अर्को गाउँ फुक्छ, अनि मात्रै अघि बढ्न पाइन्छ । 

पल्लो गाउँका सम्मले यहिँ गोठ बिसाए । कोहि खानपिन गरी आराम गर्दै थिए । कोही चाहिँ बल्ल किलो ठोक्दै थिए । 

सुनसान गाउँमा सँधै असोज ५ गते यसैगरि गुल्जार आउँछ । महिनौं भेट नभएका प्रिय मान्छेहरु भेटिन्छन् । थकाइका तिर्सनाहरु मेट्छन् । 

अर्को साल फेरि मकै छरेर उही बाटो उकाली चढ्नु त छँदै छ ।

चारकोसे झाडी छेउको यो गाउँ मधेसका अरु गाउँ जस्तै थियो । पहाडबाट  बसाइं सरेर आउनेहरु थिए । धान फलाउन माटोसँग मरिमेट्नेहरु थिए । उब्जनीभन्दा धेरै पसिना बग्थ्यो । निर्वाहमा मात्र साटिएको परिश्रम थियो । 

‍‍हुन त सखुवाका मोटा खाँबोमा अडिएका, काठैकाठका पुराना घरहरुले अझै पनि दशकौं अगाडिको उही गाउँको तस्बिर जोगाएर राखेका छन् । तर मान्छेका अनुहारका चमकहरु फेरिएका छन् । थकित र निराश अनुहारहरु आजकल उज्याला भएका छन् । 

 माछागाउँको कथामा विष्णुबहादुर थापाको कथा जोडिँदो रहेछ । आफ्नो भागको  डेढ बिगाहा बेत घारी फाँडेर विष्णुबहादुरले ३८ सालतिर माछा खेती सुरु गरेका रहेछन् । गाउँलेले बिस्तारै विष्णुबहादुरलाई पछ्याएछन्  । विष्णुबहादुर परलोक भइसके । 

रुखका छाहारीमा बसेर गाउँका दिदीबहिनीहरु सरसल्लाह गर्दै थिए । यहाँ पनि माछाकै कुराकानी रहेछ । श्रीपतीदेवी रामलाई फर्किँदा भेट्ने भनेर हामी विष्णुबहादुरको घरतिर अघि लाग्यौं । 

विष्णुबहादुरकी धर्मपत्नी ताराकुमारी माछालाई घाँस हालिरहेकी थिइन् । हामी पनि उनकै छेउमा टुसुक्क बस्यौं । 

ताराकुमारीलाई विगत सम्झिँदा सपना जस्तो लाग्छ । श्रीमानसँगै परिश्रम गरेकी तारा बुढ्यौलीमा पनि चुप लागेर बस्न मन गर्दिनन् । मिठो मुस्कान र मिहेनत उनका ७८ वर्षे उज्याला अनुहारका गहना बनेका छन् । 

एकछिन सुस्ताएको बेला वीरबहादुरले अष्ट्रेलिया सम्झिए । माइला नातीले बोलाएर अष्ट्रेलिया घुम्न गएका रहेछन् ।

उर्मिला थापाको पोखरीमा जलवाहरु आज माछा मार्दैछन् । माछा मार्ने जलवा व्यापारीले नै ल्याउँछन् । जोख्ने बोक्ने सबै काम अरुले नै गर्छन् । त्यसबापत माछामै पैसा काटिन्छ । 

उर्मिला थापाको काम चाहिँ शितलमा बसेर माछा मारेको हेर्ने अनि अन्तिममा पैसा गन्ने । 

श्रीपती देवी राम पोखरीको डिलमा भाँडा ठटाएर चरा भगाउँदै थिइन् । पोखरीमा चरा र सर्पको भाग पनि माछा हाल्नुपर्छ रे । 

मधेसको समाजमा दाइजोले उठ्नै नसक्ने गरी अझै पनि थिच्छ । श्रीपतीले ६ ओटी छोरीलाई दाइजो दिएर अन्माइन् । अरुकै जमिनमा कमाएको १० कट्ठे पोखरीले उनलाई बचाइराख्यो । 

यशोदा भण्डारीले पनि पोखरीकै भरमा एक्लै छोरीहरु हुर्काइन् । 

उनी चाहिँ वीरबहादुरका नाति अनिल भण्डारी । माछा खेतीमा रमाइरहेको पछिल्लो पुस्ता । 

जलवाहरु वीरबहादुरकै पोखरीबाट माछा निकाल्दै छन् । माछा मार्ने बेला सानोतिनो मेला नै लाग्छ । 

वीरबहादुर पछिपछि उभिएर चनाखो भएर हेर्छन् । बेलाबेलामा सिकाउँछन् ।

कास्की जिल्लाको अर्मलाकोटमाथिको सोल खर्कमा बादल लागेको थियो । त्यही बादलभित्र छोपिएको गोठतिरको हाम्रो यात्रा अबेर सुरु भयो । एक छेउ बाटो पनि नकट्दै हामी असिन पसिन भइसकेका थियौं । 

गोठमा आफ्ना आमा बाबुलाई भेट्न हिँडेका निरुना समिर र सचिन हाम्रा साथी थिए । सँगै साथ लागे अर्मला बसेर पढाउने गुल्मीका शिक्षक रविन ढकाल । 

समिर र सचिन खेल्दै अघि लाग्थे । हामी स्याँ स्याँ गर्दै पछि लाग्थ्यौं । एक छेउ बाटो पनि नकट्दै हामी असिन पसिन भइसकेका थियौं । 

पानीको जरुवा भेटियो । समिरले वनदेवीलाई चढाएपछि चिसो पानी पिए । उनको जुत्तामा सलबलाइरहेको जुकाको उनलाई परवाह थिएन । 

अल्लो घारिहरु छिचोल्दै उकालो लाग्दा मौसम ओसिलो हुँदै गयो । बेला बेला वस्तुहरुले बाटो छेक्थे । 

बिस्तारै जुका आतंक सुरु भयो । मान्छेका गन्ध चाल पाएर बोटविरुवाका पात पातमा जुकाहरु देखिन थाले । तनक्क तन्किएर हाम्रा शरिर छुन खोजिरहेका । 

भुइँमा जुका पातमा जुका रुखमा जुका जताततै जुकै जुका । फटाफट पाइला चाले पनि जुकाहरुले हामीलाई पत्तै नदी झम्टिसकेका थिए । कसैका हातमा कसैका घाँटिमा कसैका खुट्टामा जुकाहरु टाँस्सिसकेका थिए । 

जुकाहरुले थकाइ मार्न पनि दिएनन् । हामी अडियौं कि उनीहरु जिउमा उक्लिहाल्ने । 

बाटोभरि जुकाले सताइरह्यो । 

आधा बाटो पनि भएको थिएन । हामी पुग्ने सोल खर्क अझै बादलभित्र शान्त थियो । घाम लुकिसकेको थियो । गोधुलीमा हामीले जंगलभित्र पाइला चालिरह्यौं । 

समिर र सचिन बेला बेला झाडी भित्र छिर्थे र जंगली फलको स्वाद हामीलाई पनि चखाउँथे । 

हेर्दा हेर्दै झमक्क रात पर्यो । मोबाइलका उज्याला बालेर हामी उकालो लागिरह्यौं । 

ठाउँठाउँमा पहिरोले बाटाहरु भत्काएका । चिप्ला र डरलाग्दा भिरमा हामीलाई साना नानीहरुले बाटो देखाए । 

गोठ पुग्ने बेलासम्म जुकाहरुसँग हामीले आत्मसमर्पण गरिसकेका थियौं । हामीमाथि उनीहरुले विजय प्राप्त गरेका थिए । 

गोठ पुग्ने बेलामा कुकुर भुकेको सुनियो । टाढा झिलिमिलि पोखरा शहर देखियो । आकाशमा जुन चम्कियो र झिलिमिलि तारा देखिए । 

समिर हामीभन्दा छिटै दौडेर गोठ पुगे अनि अगुल्टो लिएर तगारो छेउ हाम्रो स्वागत गर्न उभिए । 

गोठमा पौडेल दम्पत्ती थिए । उमा पौडेल भैंसीका दुध दुँदै थिइन् । चेतबहादुर पौडेल पुजा आजा गर्दै थिए । 

हामीले खरानीका थुप्रोमा जुकाहरु टिप्दै फाल्दै गर्यौं । 

अगेना वरपर सबैजना बसेर थकाइ मार्यौं । 

चेत बहादुर उमेरमा गाउँ ठाउँमा भजन गाउन हिँड्ने रहेछन् । गोठमा उनले सुनाएका भजनमा हामी रमायौं । 

निउरोको तरकारी र भात पाक्यो । दुहुन छुटेका भैंसीहरु मध्यरातसम्म पनि गोठ खोज्दै जंगलबाट आइरहेका थिए । 

रातको १ बजिसकेको थियो । कोही अँगेनाको छेउमा, कोही पाडापाडीको छेउमा गुँडुल्किएर सुत्यौं । मिठो निद्रा लाग्यो । 

एका विहानै चेतबहादुर राति गोठमा नआएका भैंसीहरु खोज्न जंगल छिरे । उमा दुध दुहुन थालिन् । 

निरुनाले छुर्पी बनाउन सघाइन् । 

घाम पारिलो भएपछि आमाछोरी भैंसीहरु धपाउँदै जंगल छिरे । भैंसीहरुलाई जंगलको बाटो लगाइदिएर उनीहरु निउरो टिप्दै गोठ फर्के । 

चेत हराएका भैंसीहरुसँग रिसाउँदै गोठ फर्किए । 

मोही पार्ने बेलासम्म चेतको रिस मरिसकेको थियो । रमाइला भाका सुनाउँदै उनी मोही पार्न थाले । 

उमा चाहिँ खीर पकाउन थालिन् । 

सचिन टुसा खोज्न जंगलतिर छिरे । 

खीर र टुसाको भोजन भयो । 

गोठमा बस्ने आमाबाबुलाई भेट्न हप्तामा एक चोटि यी दिदीभाइहरू गोठमा आउँछन् । फर्कनुअघि उनीहरुले गृहकार्य सके । 

छोराछोरीलाई पठाइदिन पौडेल दम्पत्तीले निउरो टुसा र घिउको कोसेली तयार पारे । 

हामीलाई बाटो देखाइदिन चेतबहादुर र उमा पनि अलिवरसम्म सँगै आउने भए । हामी ओरालो लाग्यौं । 

विदावारी हुने बेला भयो । हामीलाई विदा गरेर चेत घाँस काट्न रुख चढे । 

सचिन समिर र निरुनाका गफ सुन्दै हामी ओरालो झरिरह्यौं । 

फर्किने बेलामा जुकासँग उत्ति सारो डर पनि लागेन । 

५ घन्टा ओरालो झरेर अर्मला पुग्दा साँझ पर्न लागेको थियो । हामी पुगेर आएको सोल खर्क अझै बादलभित्रै छोपिएको थियो । 

घर छेउको बारीमा चिटिक्कको सानो घर छ । बुद्विमान इङनामका लागि यो घर होइन मन्दिर हो । जुनिभरि दुःख सुख काटेकी श्रीमतीलाई उनले अस्ति भर्खर यही मन्दिरमा लगेर सेलाएका थिए । 

बुढ्यौलीले गलिसकेका हात गोडा एकठाउँ स्थिर बस्न मान्दैनन् । माटोसँग खेलिरहन मन लाग्छ । माटोको सुगन्ध प्रिय लाग्छ । 

श्रीमती सरस्वतीले छाडेपछि उनी अलि बढी एक्लिएका छन् । कपुरथानमा बेला बेला पुगिरहन्छन् । सिमेन्टीको प्लास्टर समेत ओभाएको छैन । निर्जिव मन्दिरलाई सुम्सुम्याउँछन् । 

कपुरथानको एउटा कोठाको ढोका अब कहिल्यै खुल्दैन जहाँ उनकी श्रीमती छिन् । सँगैको अर्को कोठा उनलाई पर्खिरहेछ । श्रीमतीसँगै सन्तुष्टिको चीर निन्द्रामा जान उनी तयार छन् । 

धनकुटाको बुढीमोरङ, साँघुरीगढीमा दिन ढल्दै गएकाहरु अनन्त यात्राको लागि पहिले नै तयार हुन्छन् । गच्छे अनुसारका चिटिक्क परेका चिहानहरु तयार पारेर राख्छन् । शरिर निष्प्राण भएपछि रहरले बनाएको घरमा प्रवेश गर्छन् । 

८५ वर्ष काटिसकेकी फूलमाया नयोङ लिम्बुले आफ्नो लागि कपुरथान बनाएको १५ वर्ष भइसक्यो । श्रीमान् र छोराहरु बितेपछि आफ्नै घरमा छोरी ज्वाइँसँग बसिरहेकी फूलमायालाई जिन्दगी लामो लागिसक्यो । 

फूलमाया नयोङ सकिनसकी कपुरथान जान्छिन् । झारपातहरु उखेल्छिन् । फूलका बुटाहरु गोडमेल गर्छिन् । यहाँ आएपछि उनलाई घर फर्केर जान मन लाग्दैन । कहिलेकाहिँ त मातेको बेला आफ्नो चिहामभित्र गएर मस्त निदाइ दिन्छिन् रे । 

फूलमायाकी सम्धिनी बुधुरानी थेगिमले पनि इष्टमित्रलाई दुःख नहोस् भनेर कपुरथान बनाएकी रे । 

बुधुरानीका कान्छा छोरा भर्खरै विदेशबाट फर्किएका छन् । जिउँदै आमाको चेहाम छेउ पुग्दा उनलाई कस्तो कस्तो लाग्छ । 

मरेपछि आत्मा कहाँ जान्छ थाहा छैन, तर बुढी मोरङका मृत शरिरहरु पहिले पहिले तमोरमा जान्थे । मलामीका लस्करहरु हुन्थे । 

आजकल गाउँघरमा मलामी भेटिन नि मुस्किल छ । गाउँ सर्लक्कै विदेसिएको छ । डाँडामाथिका जुनहरु अस्ताउन तयार छन् । 

गाउँमा आज एउटा जुन अस्तायो । एक वृद्धले संसार छाडेर गए । उनले चाहिँ आफ्नो लागि चेहाम बनाएका थिएनन् । कसैले चिहान खन्न थालेे । एक जनाले बन्दुक पड्काएर वरपरको गाउँलाई जानकारी दिए । लिम्बुहरुको मरौ परौमा यसरी बन्दुक पड्काउने चलन रहेछ । 

मान्छेको अनौठो रहर: कसैलाई मरेपछि जंगलमा बस्नुछ, कसैलाई घरै छेउमा । कोही कोही अझै पनि तल तमोर नै जान खोज्छन् । 

मरेपछि गाउँघरमै बस्न खोज्नेहरुले आजकल कपुरथान भनिने चेहामहरु बनाउन थालेका छन् । घर जस्तै गच्छे अनुसार कुनै भव्य कुनै सामान्य । 

मनप्रसाद इङ्नामले पनि आफ्नै शरिरको नाप दिएर चेहाम बनाइसकेका छन् । तर किन किन उनलाई आफ्नै चेहामछेउ जान अफ्ठ्यारो लाग्छ । उनी परै उभिएर गफिए । 

आफ्नै लागि चिहान बनाउने यस गाउँका मान्छेहरु गहिरा कुरा गर्छन् । मृत्युको सत्य अझै धेरै महशुस हुन्छ । अनि लाग्छ जीवनको यो अन्तिम सत्य दुःख मात्र होइन, उत्सव पनि हो । 

प्रश्न पनि हो सायद! 

बारिको छेउमा कपुरथानमा परमपद भएका प्रिय मान्छेहरु त्यहिँ वरपर भेटिन्छन् ?  

सम्झनामा भेटिन्छन् ? 

वा जान्छन् कतै टाढा बताससँगै ?

यो बाँके राप्तीपारिको नरैनापुर हो । भारतको सिमा नजिकैको बाक्लो मुस्लिम बस्ती । गाउँ गाउँ जस्तो बजार बजार जस्तो । कस्तो कस्तो । यो रङ्गीन गाउँलाई हामीले एउटा पुरानो सम्झनाले तरङ्गित बनाइदियौं – लाठी खेल । 

नेपालगन्जको धम्बोजी चोकबाट जम्माजम्मी ४० किलोमिटर । अहिले पो भर्खरै बाटो बनेको छ । अस्ति भर्खरसम्म नेपालगंज पुग्न पनि भारतको बाटो घुमेर जानु पर्ने । 

नरैनापुर गाउँ जन्मेदेखि यो ठाउँको सम्बन्ध नेपालसँग भन्दा भारतसँग गाँसियो । नरैनापुरको लागि नेपालगंज दुर्गम थियो । बरु सिमापारिको नानपारा नजिक थियो । जहाँ भेटिन्थ्यो बम्बै जाने रेल । 

आज पनि नरैनापुरका किशोरहरु जुँगाको  रेखी बस्न नपाई सिमा पार गर्छन् र चढ्छन् बम्बै जाने रेल । कमाउन जाने पनि भारत र कमाएको  खर्च गर्न जाने पनि भारत । 

सिमापारि हाटबजार लाग्छ । 

नुन तेल र लत्ता कपडा साइकल चढेर आउँछन् । 

नरैनापुरको मुख्य चोकमा एउटा पुलिस चौकी र  सानो बैंक छ । भर्खरै कालोपत्रे भएको सडकमा भारतीय नम्बरका मोटरसाइकल फाट्टफुट्ट भेटिन्छन् । पान पसल, चिकेन पसल, चिया पसल प्राय भिडभाड हुन्छ । 

सेता लामा दाह्री पालेका गाउँका पाकाहरु चियापसलतिरै भेटिन्छन् । 

हामीले मिस्त्री खानलाई त्यहिँ भेटेका थियौं । गाउँघरमा नागरिकताको नाम एउटा, अनि सबैले चिन्ने बोलाउने नाम चाहिँ अर्को । मिस्त्री खान खास मिस्त्री होइनन् । उनी नजिकैको इँटा भट्टामा इँट्टा गन्ने काम गर्छन् । सानोमा उनको  आँगनमा बयल गाडा बनाउने मिस्त्रीहरु बसेर काम गर्थे रे । अनि उनी पनि मिस्त्री नामले चिनिन थाले । 

गाउँलेहरु अवधी र हिन्दी बोल्छन् । नेपाली बोल्न बुझ्न अफ्ठ्यारो । प्रहरी चौकीका असई फत्ते हमालले एक जना दोभाषे खोजिदिए । डाक्टर सबिर खान । उनी पनि डाक्टर होइनन् । सहकारीमा काम गर्छन् । 

उनी चाहिँ फौजदार । उनको भाइको नाम जोडदार । 

यी हाँसिरहने रमाइला पात्र चाहिँ चेंगी चोर । उनी पनि चोर होइनन् । पहिले खान लाउन दुःख हुँदा छिमेकीको खेतबाट एक दुई अँगालो धानको बाला नसोधी काटेपछि उनको उपनाम चोर भयो । 

यो रङ्गीन गाउँलाई हामीले एउटा पुरानो सम्झनाले तरङ्गित बनाइदियौं । लाठी खेल । 

पहिले पहिले लाठी खेल खुब चल्थ्यो । सुरक्षा र रमाइलो दुबैको लागि । सिक्ने र सिकाउनेहरु हुन्थे । मेला जात्राको मूख्य आकर्षण लाठी खेल हुन्थ्यो । बिस्तारै पुराना मान्छेहरुसँगै लाठी खेल हराउन थाल्यो । 

लाठी खेल्ने को को छन् भनेर हामीले सोधखोज गर्यौं । आफ्नो भाषा पनि नबुझ्ने जिप चढेर आएका नौला मान्छेहरुले अचानक लाठी खेलबारे सोध्दा सुरुमा गाउँलेहरु सशंकित भए । 

शंकालाई बिस्तारै विश्वासले जित्यो । आधादिन ढलिसक्दा नरैनापुरका चिया पसलेदेखि पान पसले सम्म हाम्रो दोस्ती भइसकेको थियो । 

लाठी खेल्न जान्नेहरु खोज्दै हामी मिस्त्रीसँग गाउँ छिर्यौं । 

फौजदार पनि जमानाका खेलाडी रहेछन् ।  फौजदारलाई लिएर हामी युनुसको घर गयौं । २० वर्ष कतार बसेर फर्केका युनुस । 

लाठी समात्ने बित्तिकै युनुसले कला देखाउन थाले । युनुसको आँगनमा फौजदार र युनुसले खेल देखाए । 

गाउँको खुल्ला चौरमा लाठी खेल देखाउने सल्लाह भयो । तर दुई जना पात्रको खोजी भयो । अठै र कन्नु । उनीहरुका बुबा लाठीका उस्ताद थिए रे । छोराहरुलाई पनि सिकाएका । सबैले अठै र कन्नुको नाम लिए ।  

अठै र कन्नुलाई खोज्न हामी उनीहरुको घर गयौं । उनीहरु भेटिएनन् । मजदुरी गर्न कोहलपुर तिर गएका रहेछन् । फोन पनि नबोक्ने । 

अठै र कन्नुलाई खोजेर ल्याउन गाउँलेले सुझाए । 

भोलिपल्ट बिहान हामी बाबु खान र उनका साथीलाई गाडीमा राखेर अठै र कन्नुको खोजीमा हिँड्यौं । न फोन नम्बर न ठेगाना । बाबु खानले अड्कल गरेका गाउँ ठाउँमा सोध्दै खोज्दै हामी कोहलपुर भित्रका गाउँ गाउँ चहार्यौं । 

काठ चिर्ने काम गरिरहेका भन्ने सम्म थाहा थियो । कहाँ छन् थाहा थिएन । यता उता भौंतारिँदै ती दाजुभाइको खोजीमा आधा दिन बित्यो । 

हार खाइसकेका थियौं । तर ती दाजुभाइ भेट्टाएरै छाड्याैँ । एउटा गाउँमा मसलाका रुखहरु चिरिरहेका । उनीहरु पनि हामीलाई देखेर छक्क परे । 

अठै र कन्नुसँग त्यहिँ बसेर गफियौं । रुखका हाँगाबिँगा काटेर एकुन्टा लौरो बनाए र हामीलाई त्यहिँ खेल देखाए । 

मजदुरी गरिरहेका मानिसलाई टाढा गाउँ लैजान मन मानेन । उनीहरुको लागि पनि शोख भन्दा भोक ठूलो । भारि मन साटेर हामी फर्कियौं । 

भोलिपल्ट अठै र कन्नु बिना नै हामी नरैनापुर गयौं । गाउँलेहरुले खेल देखाउने भए । आँप गाछीको बँगैचामा गाउँ उर्लेर आयो । फौजदार, युनुस र मिस्त्रीले खेल देखाए । 

हामी पनि रमायौैं नरैनापुर पनि रमायो । 

कथा सक्कियो । 

इश्वरलाई नाचौं नाचौं लाग्थ्यो । 

डान्स पार्टीका मालिक गुप्ता जीको पछि लागेर इश्वरले नाचेर छाडे । 

आमालाई छोराले पढोस् भन्ने थियो । इश्वर पढ्न छाडेर भागी भागी नाच्न जान्थे । घरबाट आमाका साडीहरु चोरेर लान्थे । सिँगार पटार गर्थे र नाच्थे । 

आमाले छोरालाई कुटिन्, फकाइन् गाली गरिन् । इश्वर नाच्न छाडेनन् । 

नाच्ने कलामा इश्वरको नाम सिमापारिसम्म फैलिएको छ । भारतका बिहे पार्टीहरुमा निम्तो आउँछ । इश्वरको नाच पार्टि राप्ती तर्छ । रातभरि नाच्छ र घर आउँछ ।

खान लाउन समेत धौ धौ पर्ने परिवारमा १५ वर्षे इश्वरले कमाएको भारु भित्रिन्छ । अनि चुलोमा आगो बल्छ । भाइ बहिनीको हातमा ससाना खेलौना पुग्छन् । 

इश्वरकी आमा मिना परियार पहिलो बिहे टुटेपछि लल्लन कोरीसँग दोस्रो बिहे गरेर आएकी हुन् । 

आउँदा इश्वर र उसकी बहिनी साथै ल्याएकी  । बहिनी बोल्न सक्दिनन् ।

उनी इश्वरको नाच्ने रहरसँग हार खाइसकेकी छिन् । 

गाउँको मन्दिरमा आज पुजा छ । ईश्वरका मालिक  गुप्ता जीले साँझ डिजे पार्टीको तयारी गरेका छन् । 

एकातिर पुजाको भण्डार चलिरहेको छ । अर्कोतिर डिजेका कलाकारहरुको मेकअप सुरु भइसकेको छ । सबैका आकर्षण इश्वर सानो झोलाबाट लाली पाउडरहरु निकाल्दैछन्  । 

हेर्दा हेर्दै इश्वरको अवतार अर्कै भयो । उनी महिलाको भेषमा प्रकट भए । दिनभरि खेत खन्नेहरु शिवजी भए, गाइ चराउनेहरु कृष्ण भए, भारी बोक्नेहरु हनुमान भए । सबै रंगमन्चका थरिथरिका पात्र भए । 

घरधन्दा सकेर गाउँलेहरु ओढ्ने ओछ्याउनेसमेत बोकेर नाच पार्टिमा आए । सँगैकाले चिच्याएर बोल्दा पनि नसुनिने गरी चर्को  लाउडस्पीकर घन्किन थाल्यो । मन्दिरको आँगनमा सबै गुजुल्टिएर तीखा आँखाले मन्चतिर हेर्न थाले । 

शिवको आरतीबाट सुरु भएको नाच पार्टी बिस्तारै तात्दै गयो । माटो थुपारेर बनाइएको मन्चमा इश्वरले धुलो उड्ने गरी नाचे । नाच पार्टीमा नाटक र प्रहसन थपियो । मानिसहरु लाजले मुख छोपेर हाँसे । 

रातभरि नाच पार्टीको आवाज परपरको गाउँसम्म सुनियो ।  

कालीबहादुर विष्टका अन्तरे छोरा भेडाको पछि लागेको १५ वर्ष भइसक्यो । काबेली फेदी देखि कन्चनजंघा शीरसम्म उनले थुप्रै  बाटो पैतालाले नापेका छन् । 

जाडो छल्न झरेका भेडाहरु गाउँछेउकै लालीखर्कमा आइपुगेका छन् । असोजदेखि बढेका भेडाका लामा रौंहरु मुण्डन हुँदैछ । गाउँलेहरु सघाउन आएका छन् । सबैलाई भ्याइ नभ्याइ छ । अन्तरेका बुबा कालीबहादुर एकछिन सुस्ताएका छन् । 

पहिले गाउँका विष्टहरु सप्पैको भेडा थियो रे  । अहिले एकाध परिवारसँग मात्र भेडा छन् । 

अन्तरेको गोठमा मिसारी भएर विक्रम लिम्बु आएका छन् । उनका गोटा बीस एक भेडा अन्तरेकै बगालमा मिसिएका छन् । 

सानो छँदा अन्तरे गोठालो भएर काकाका भेडाहरुको पछि लागे । भेडाचोक कहिले फाकखोला झर्थ्यो, कहिले फक्ताङलुङ हिमालछेउका नागीहरुमा आफ्ना डोब छोडेर आउँथ्यो ।  भेडीगोठ चर्ने रनबनमा अन्तरेको मन बस्यो  । अहिले भेडाचोक नै अन्तरेको सानो संसार भएको छ । 

अन्तरेको सानो संसारमा अस्मिता अटाएको धेरै भएको छैन । अलैंची गोड्दै अन्तरेसँग फोनबाट माया गाँसेकी अस्मिता लिम्बु एकदिन बाटैबाटो ओरालो झरिन् । बरको बोटछेउ अन्तरे पर्खिरहेका थिए । अनि उनीहरु बर-बधु भए । 

अन्तरेका भाइ कमल प्रायजसो ताप्लेजुङ बजारतिरै बस्छन् । रेडियोमा बोल्नेदेखि साइनबोर्ड लेख्नेसम्म काम जानेका कमललाई आजकल भेडाचोकले लोभ्याइरहन्छ । 

एकछिन थकाइ मार्न पालभित्र छिरेका धनबहादुर विष्ट भेडाको दुधसँग सप्र्याक सप्रयाक भात खाँदै थिए । गोठको खाजा दही दूध । 

हेर्दा हेर्दै असिना पानी दर्कियो । भेडाहरु जंगलतिर ओत लाग्न छिरे । भेडा मुड्न सघाउन आएकाहरु पालभित्र गुजुल्टिए ।  

असिना पानीले पाल ठटाइरह्यो । आगो दनदनी बल्यो । ठेट्ना मकै चपाउँदै हामीले सुदूरपूर्वका पहाडी आवाजहरु सुनिरह्यौं । 

पानी थामिएपछि सघाउन आएकाहरु अआफ्नो बाटो लागे । झ्याउँकिरी कराउन थाले । क्षितिजतिर फर्केर कुकुरहरुले जंगल छिरेका भेडालाई बोलाए । अन्तरे भेडा खोज्दै जंगलका अन्तरकुन्तर छिरे । 

ताप्लेजुङ बजार टाढा थियो । अन्तरेका बाउ छोराले नजिकै गाउँमा आफ्नै घर गएर बास बसौं भने । प्रेमिल प्रस्तावलाई हामीले नाइँ भन्नै सकेनौं । 

मझेरीमा आगो वरपर बस्यौं । अन्तरेकी आमाले बिहे गरेर आउँदा ल्याएको टिनको ट्याङ्कामा मकैका खोया दनदनी बले । 

नदी र पहाड, सपना र सुस्केरा, भेटेका र छुटेका सप्पै गीत बनेर गुन्जिए । अन्तरेका बाआमाका भाका सुनेर हामी टोलाइरह्यैं । अबेरसम्म आगो नाचिरह्यो । मिठो भान्सा भयो । 

कहिलेकाहिँ ठाउँ र पात्रसँग यति नजिक भइन्छ कि हामी कथा खोज्न  हिँडेकै बिर्सिन्छौं । विहान छुट्टिने बेलामा हामीले कथा बिर्सियौं । बेहुली अन्माएजस्तै अलिअलि माया र अलिअलि विछोड बोकेर हामी बिस्तारै उकालो लाग्यौं।अन्तरेको घरको झझल्कोले हामीलाई परसम्म पछ्याइरह्यो । 

२० वर्षको उमेरमै सन्यासी भएका ३३ वर्षे भिक्षुको जिन्दगीले छोटो समयमा लामो यात्रा गरिसक्यो । भन्तेको कथामा ३  वटा कुरा अघिपछि जेलिँदै आउँछन् । उनको बाल्यकाल र प्रकृतिसँगको प्रेम, उनले बनाएका विद्यालयहरु र  घर परिवार त्यागेर भिक्षु भएको कथा ।  

अवधेश त्रिपाठी लुम्बिनी छेउको हुनेखाने बाहुन परिवारमा जन्मेका थिए । घरपरिवार र समाजसँग नजिकिने बुबालाई गाउँमा इज्जत गर्थे । एक जना फिरन्ते काका जोगी भएर हिँडेका थिए । जोगी काका बर्षमा एक फेर घर आउँथे । बालख अवधेश डुली हिँड्ने काकाका रुमानी कथाहरु सुनेर रमाउँथे । अवधेशलाई गाउँसमाजमा बुवाले पाएको मानसम्मान र मायाभन्दा जताजता पाइलाले डोर्याउँछ उतै जाने काकाका रुमानी कुराले उडाएर टाढा टाढा लैजान्थ्यो । 

त्यो मधेशी केटो पढ्ने  स्कुलमा आँपका रुखका पर्खाल  थिए, हाँगाबिँगाका छाना र माटोको बिछ्यौना । 

५ कक्षापछि  अवधेशकाे जिन्दगीले नयाँ मोड लियो ।  स्कुलमा साइकल चढेर आएकी एक भिक्षुणी र बालबालिकालाई रुखविरुवा माया गर्न सिकाउने तालिम दिन आएको एउटा संस्था । 

प्रकृति क्लबका सदस्यहरु खोलै खोला डुल्थे । बोटविरुवा हेरेर रमाउँथे । चराचुरुङ्गी गन्थे । गुँड र अन्डा गन्थे । खोलाखोली डुली हिँड्ने अवधेशको खोला जस्तै लामो बाटो त्यति बेलै तय भयो । 

किताब किन्न नसकेर पढाइ छाड्नुपर्ने विद्यार्थीहरुलाई पुराना किताब खोजिदिन थाले । वरपरको समाज बदल्न कापी किताब नै चाहिन्छ भन्ने पाठ अवधेशको जिन्दगीको किताबमा उतिबेलै लेखियो । 

एसएलसीपछि अवधेश साइन्स पढ्न काठमाडौं गए मन चाहिँ गाउँमै छाडेर । मन र तन सँगै हुन नपाएपछि छटपटी भयो । हिउँदे विदामा गाउँ आएका बेला अवधेश र साथीहरुले गाउँका नानीबाबुहरुलाई आँपका बगैंचामा ट्युसन पढाउन थाले । कहिल्यै विद्यालय नदेखेकाहरुको जमघट बगैचामा हुन थाल्यो । 

अवधेश र साथीहरुलाई पढाउने काममा लत बसिसकेको थियो । 

अवधेश पढाई सढाई छाडिदिएर गाउँमै फर्के । र आँपको रूखमुनि जन्मियो एउटा सानो विद्यालय । 

घरपरिवारका विशाल अपेक्षाहरुलाई चटक्कै छाडिदिएर एउटा स्कुलको पछि लाग्नु अवधेशको लागि सजिलो निर्णय थिएन । 

अवधेशले क्याम्पसको पढाइ मात्र होइन परिवार पनि छाडिदिए ।   उनी आजकल गेरु वस्त्रमा घर परिवारबाट टाढा भेटिन्छन् । साथीभाइहरु अवधेश दाइ भनेर बोलाउँदैनन् । उनी भिक्षु मेत्तेय भइसके ।

भिक्षु, जोगी भन्ने बित्तिकै हाम्रो कल्पनामा मन्दिरभित्र जपध्यान गरेर बस्ने अर्ति उपदेश र प्रवचन दिने वयोवृद्ध बोरिङ मान्छेको कल्पना थियो । तर यी भिक्षु फुर्सद हुने बित्तिकै दुरबीन भिरेर चरा हेर्न वन जंगल हिँड्दा रहेछन्  । 

हुन त उनी सांसारिक झमेला र माया मोह त्यागेर भिक्षू भएका  । तर सानै उमेरदेखि उनको माया स्कुल जान नपाएका नानीबाबुमा बस्यो ।  मोह चाहिँ बोटविरुवा र चराचुरुङगीमा । घर परिवार त्यागेपछि भिक्षु मेत्तेयको जिन्दगीको परिधि झन् फराकिलो पो भयो । 

बुद्ध जन्मेको ठाउँ लुम्बिनीका मन्दिर दर्शन गर्न टाढा टाढाबाट तिर्थालू आउँथे । अवधेशका लागि लुम्बिनीका बँगैचा दिनहुँ हिँड्ने डुल्ने ठाउँ थियो । यहाँका रुख विरुवा मन्दिर थिए पशु पंक्षी भगवान ।  

लुम्बिनीका हरियोपरियो मासेर ढुङ्गा गिट्टीका महल बनाउने कुराको कट्टर विरोध गर्थे युवा जोशका अवधेश र साथीहरु । 

ध्यान मार्गमा हिँडेका अवधेश आफूले सुरु गरेका स्कुलहरुलाई दीर्घायू दिएर घुमन्ते जीवन बाँच्न क्यानडा पुगिसकेका थिए । तर लुम्बिनी विकास कोषको उपाध्यक्ष बन्न उनैलाई बोलाइयो । भन्ते यसलाई कर्मले बोलाएको भन्छन् । 

हिउँदे विदा सदुपयोग गर्न आँपका रुखमुनि सुरु गरिएका ट्युसन कक्षाहरु अहिले ३ वटा राम्रा विद्यालय भइसकेका छन् । करुणा स्कुलमा केटीहरु मात्र पढ्छन् । 

भिक्षु मित्तेयसँग  हामीले लुम्बिनी वरपर २ दिन बितायौं । यो छोटो समयमा लामो बितेको कथा थियो । भिक्षू मेत्तेयको जीवन जस्तै । यो शान्त देखिने मान्छेको हलचलको कथा थियो, नदी जस्तै ।

रातभरि परेको झरीले पाँचथरको फिदिम बजार ओभाएको थिएन । एकाविहानै हामीले बमबहादुर सुब्बालाई भेट्यौं । झोलाभरि लोकबाजाहरु बोकेर डुली हिँड्ने सुब्बा यसपटक आफ्नै जन्म-जिल्ला पुगेका रहेछन् । हामी यी रमाइला पात्रको पछि लाग्यौं ।

दाङ र रोल्पाका सिमानातिर पर्ने उजाड पहाडका काखतिर सुख्खा गाउँहरु छन् । पहाडको पेटभित्र ती गाउँका पेट पाल्ने कोइला खानीहरु । 

हामी कोइला खानी पुग्दा खाजा खाने समय भएको थियो । यामबहादुर घर्ती र उनका छाेरा पूर्णबहादुर खाजा खाने तरखर गर्दै थिए ।

१२ बजे कोइला खानी छिर्न हुन्न भन्ने मान्यता रहेछ । २२ वर्ष पहिले कोइलाका भारि गन्ने काम सुरु गरेका …… अहिले यहाँका नाइके भएका छन्  । 

यमबहादुरले वल्लो पहाड र पल्लो पहाडका खानीहरुमा आधा जिन्दगी बिताइसके । कापी किताबका अक्षरहरु मकै भटमास नबनेपछि उनका भर्खरका छोरा पूर्णबहादुर पनि खानीको अँध्यारो सुरुङमा भविष्य खोज्न आइपुगेका छन् ।

कामदारहरु दूलो जस्तै सुरुङभित्र छिर्छन् र केहीबेर हराउँछन् । फर्किँदा कोइलाका भारी बोकेर आउँछन् । 

यी कोइलाहरु यहाँबाट घोराही पुग्छन् र त्यहाँबाट ठूल्ठूला उद्योगहरुमा । यहाँका कामदारहरुलाई कोइला कहाँ जान्छ के गर्छन् चासो छैन । बस् पहाडभित्रको पाताल खोस्‌रेर भारी पुर्याउन पाए भयो । 

सुरुङभित्र छिर्ने आँट हामीलाई सजिलै आएन । अलि भित्र छिर्थ्यौं । अनौठो सन्नाटा छाउँथ्यो । फेरि फर्किन्थ्यौं । 

सुरुङ भित्र महिलाहरु नछिर्ने रहेछन् । उनीहरुको काम सुरुङको मुखदेखि कोइला बोकेर ट्याक्टर आउने बाटोसम्म पुर्याउने । 

केहीबेरपछि आँट बटुलेर हामी शेरबहादुर पुनसंग सुरुङ भित्र छिर्यौं । सिधा उभिन समेत नमिल्ने सुरुङका भित्ताहरु समाउँदै हामी अँध्यारोमा छिर्यौं । 

सुरुङभित्र अघि बढ्दै गएपछि बाहिरको संसार हराउँदै गयो । ठाउँ ठाउँमा पानी रसाइरहेका थिए । पहाड नखसोस् भनेर ठाउँ ठाउँमा खाँबो राखिएका थिए । 

खन्दै कोइला निकाल्दै सुरुङ छिचोलिँदो रहेछ । डेढ सय मिटर जति भित्र गइसकेपछि उनका भतिजा आकाश भित्तो खोस्रेर कोइला निकाल्दैथिए । भतिजाले निकालेकाे कोइला काका शेरबहादुर सुरूङकाे मुखसम्म पुर्याउँदै थिए । 

पहिले पहिले एउटा हातमा टुकी बत्ती बोकेर खानीमा छिर्नुपर्थ्यो । अहिले भित्रसम्मै जेनेरेटेरले उज्यालो पारेको छ । 

कोइला खनिरहँददा ढुङ्गा खसेर २ हप्ता अगाडि गाउँकै मोहोरलाल कामीको मृत्यु भयो । त्यसयता त्यो सुरुङ बन्द छ । 

माेहोरलालले १६ दिनकी सुत्केरी श्रीमती शान्ति कामीलाई भरे मासु लिएर आउँछु भनेर कोइला खन्न आएका थिए  । तर उनी फर्केर नआउने बाटोमा गए ।  शान्तिले कहिल्यै नरित्तिने आँशु पाइन् । 

आँखै अगाडि आफ्ना साथीलाई चट्टानले थिचेपछि धेरै जना डरले अझै काममा फर्केका छैनन् । छोरी गिता काठमाडौंको इँट्टा भट्टामा श्रीमानसँगै भारी बोक्दै थिइन् ।  बुवा बितेको खबर पछि उनी सुत्केरी आमालाई सम्हाल्न आइपुगेकी छिन् । 

पश्चिम सुर्खेतको टाढा पहाडको काखमा रेक्चा भन्ने गाउँमा पानीको असाध्यै दुःख छ भन्ने सुनेपछि हाम्रो बाटो त्यतै मोडिने भयो । 

सुख्खा  गाउँमा ५ जना पाहुना लागेपछि पानीको बोझ थपिएला भनेर हामीले आफ्ना लागि पर्याप्त बोतलका पानी किन्यौं । 

पहिलो पटक सुनेका गाउँको नाम हामी एकैछिनमा बिर्सिन्थ्यौं । बाटामा भेटिएका मान्छेहरुलाई छिनछिनमा सोध्दै खोज्दै हामी अघि बढ्यौं । 

बाबियाचौर पुग्दा दिन ढल्न आँटेको थियो । बाबियाचौरमा शनिबारे हाट लाग्दो रहेछ । गन्तव्य भुलेर हामी केही बेर गाउँले हाटमा अल्मलियौं । 

गुटु पुग्दा साँझ पर्नै आँटेको थियो । आजै गाउँ नपुग्ने ठानेर हामी बासको खोजीमा लाग्यौं । 

मनकारी मान्छेहरु जता पनि भेटिने । डिल्ली निमाइलीले माथी जंगलको फेदमा धारापानी भन्ने ठाउँमा जुँगे माइलाको घरमा बास बस्न सुझाए । 

जुँगे रानाको घर पुग्दा रात परिसकेको थियो । 

हस्त बहादुरका मिठा मिठा गफ र परिवारको मायालु आतिथ्यले न्यानो बनायो । 

भोलिपल्ट बिहानै रेक्चातिर लाग्यौं । अलिक अगाडि बढेपछि गाडी गुड्ने बाटो सकियो । हामी पैदल उकालो लाग्यौं । जंगलको माझमा डोजरले बाटो  खन्दै थियो । हामी सुकेका पतकर बजाउँदै २ घन्टा उकालो लाग्यौं । 

पहाडको कन्दरामा सुन्दर रेक्चा गाउँ छिर्ने बित्तिकै गाईवस्तु धपाउँदै गरेका गाउँलेहरू भेटिए । 

गाउँलेहरुले विहानै पानी लगिसकेछन् ।  दिउँसो चाहिँ गाइबस्तुको पालो । दिन बिराएर पानी खुवाउन ल्याउने । 

अलि पर धमिलो पानी  जमेको पोखरी थियाे । छेउछाउमा काठ र ढुंगाका १०/१२ वटा ससाना इनारहरु । 

गाउँलेका सुखदुख र सुस्केराहरु पानीसँगै जोडिएका थिए । चियापसल र चौतारी जता पनि पानीकै चर्चा ।  

गाउँलेहरूले मिलेर कुवा रुँघ्ने चौकीदार नै राखेका रहेछन् । 

हामीले चाैकीदारकै घरमा खाना खायाैं । 

गाउँमा विजुलीका नयाँ नयाँ पाेल त ठडिएका थिए तर गाउँ अझै अध्यारै थियाे । हामी चाैकीदारकै घर बास बस्यौं । हामी पाहुना थपिएकाले उनलाई गाउँलेले एक गाग्रा पानी थप दिने भएका थिए । 

भोलिपल्ट विहानै पानी लिन आउनेहरुको कल्याङ मल्याङले हामी बिउँझियौं । 

कुवाकाे गफगाफ

चाैकिदारकी बुहारी हस्तना स्कुल पढाउने रहिछन् । हामी उनीसँगै स्कुल पनि गयाैं ।

टाढा टाढा गाउँबाट आउने विद्यार्थीहरू अझै स्कूल आइपुगेका थिएनन् । विहानै पानी लिन आउनुपर्ने भएकाले उनीहरू स्कूलमा सधैंजसाे ढिलाे हुने रहेछन् । 

८७ वर्षका मोतिराम देवकोटा पनि हरेक बिहान लौरो टेक्दै कुवा वरपर भेटिन्छन् । केही वर्ष पहिले उनकी नातिनी आफू जत्रै गाग्रो बोकेर एक्लै पानी भर्न आएकी थिइन् । अँध्यारो कुवामा खसेर नातिनी अलप भइन् । पानीले बेला बेलामा प्राण लिने गरेको छ । 

त्यसदिनदेखि  मोतिरामले नातिनीलाई खाएको  कुवाको पानी खान छाडेका छन् । बरु तिर्खाएरै बस्छन् ।   

बर्षा सुरु नभएसम्म गाउँ झन् तिर्खाउने छ । पानी खोज्दै अझै टाढा टाढा पुग्नुपर्छ । ८७ वर्षका मोतिराम पनि लौरी टेक्दै पानी लिन अझै टाढा जानुपर्छ ।

 

यदि आगो सलाईले नभई आक्रोशले बल्थ्यो भने यो शिविरमा चौबिसै घन्टा डढेलो  मात्र लागिरहेको हुन्थ्यो होला । 

एक जना चट्टान झैं मान्छे छन् । भम्पा राई । शिविरका अवशेषहरुमा डुली हिँड्दा देश फर्किने आशमा बसिरहेका मानिसहरु मकै जस्तै पड्किन्छन् ।  फूल उठेका मकैजस्तै हिउँ परेका बेला जन्मिएका थिए भम्पा । उनी शान्त छन् र अडिग छन् देश फर्किन । 

शरणार्थी शिविर आजकल आँधीबेहरीपछिको सन्नाटा जस्तै देखिन्छ । देश छोडेर आएका हजारौं भुटानीहरु युरोप र अमेरिका गइसके । यहाँ जो बसेका छन् उनीहरु अन्त जान मानेनन् । उनीहरुलाई आफ्नै देश फर्कनुछ । 

सम्झना त भुटानदेखि नेपालसम्म छरिएको छ । देशविहीन भएर बाँचेको ३० वर्ष नाघिसक्यो । शिविरबाट विदेशिनेहरुले सम्झना मात्र बोकेर गए । पुराना ग्याँस र चुलाहरु यतैफेरो छाडे । सुकुमाया राईसँग ग्याँस सकिएको सिलिन्डर छ । 

सँधै सपनामा आफ्नो भुटानी गाउँ देखिरहने सुकुमायालाई अस्ति भर्खर खै के ले डोर्यायो एक्लै एक्लै भुटानतिर । लुकीछिपी आफ्नो गाउँ पुगेर त्यहाँको माटोलाई आँशुले भिजाएर आइन् । 

मनहरु बाँड्दा बाँड्दा रित्तिन थालेका छन् । अलिकति मन भुटानतिर । अलिकति यहि शिविरको माटोमा । धेरै मनहरुलाई हवाइजहाजले सात समुद्र पारि उडाइदियो । शिविरमा बसेका एक्ला मान्छेहरुलाई मर्न मात्र भए पनि आफ्नै देश जानुछ । आफ्नै माटो छुनु छ । 

मनमनै विद्रोह गरिरहेका यी मान्छेहरु कहिले शान्त हुन्छन् । कहिले चिच्याउँछन् । जति कराएपनि आवाजहरु हावामा हराउँछन् ।

गाउँका कथाहरु कथैबाट सुरु हुन्छन् प्राय । आगो, पानी र माटो खोज्दै आएका घोडचढीका कथाबाट । जंगल फाँड्दै, चट्टान फुटाउँदै, पसिनाका पैनी लगाउनेका कथाबाट । बाँच्नका लागि गरेका कठोर संघर्षका कथाबाट ।  

भक्तबहादुर गुरुङका जिजुबाजे पनि लमजुङबाट फेवाताल सिरानको तामागी गाउँमा उसैगरी आएका थिए कुनै समय । पन्चासेको काखमा गाउँ बन्यो । बाजे आफैं कथा भइसके । 

थुप्रै कथाहरु बिते । गाउँ हराभरा थियो । 

शूरीला गुरुङहरुलाई भटाभट समुद्रपारिका युद्धहरुले बोलायो । तामागीका सिपाहीहरु रगत र पसिनासँग साटिने लोभलाग्दा कमाई खोज्दै  जंगमैदानहरुमा जान थाले । थुप्रै लाहुरेहरु कथा बने । 

भक्तबहादुर गुरुङ उसैगरि लाहुरिएका थिए । उनीसँगै लाहुरिएको थियो सारा गाउँ ।  परदेशिएको गाउँ बिजुली, बाटो र अस्पताल नभएको यो एकान्त पहाडमा फर्किन मानेन । सनै सनै गाउँ रित्तिन पो थाल्यो । 

तामागी गाउँ आजकल पोखरा, नारनघाट, हङकङ, बेलायत अमेरिका र अष्ट्रेलियातिर छरिएको छ । बरु यो बनेली गाउँमा छरिएका छन्  भक्तबहादुरका विराना सम्झनाहरु । 

बेलायतबाट बैदाम आएका बेला भक्तबहादुरलाई गाउँको मायाले बोलाइरहन्छ ।  रित्ता गाउँ कुर्न राखिएका मान्छेहरु भेट्छन् । सन्चो विसन्चो सोध्छन् । पोखरामा बस्ने काइँला मामा पनि बेला बेला गाउँ पुगिरहन्छन् । 

गाउँछेउ आजकल वनकुसुमहरु फुल्दैनन् । पैंयुका बोटमा अडेस लागेर बाख्रा चराउने केटाकेटीहरु भेटिँदैनन् । धान फल्ने खेतहरु वनमाराका झाडी भएका छन् । ढुँगाका छपनीहरु लेउले ढाकेका छन् । पँधेरामा पानी रसाउन छाडेको छ । बरु रसाइरहन्छ भक्तबहादुरको आँखा । रोइरहन्छ मन । 

बाध्यता र नियतिले रित्तो बनाएको यो गाउँमा गुल्जार साँझहरु कहिले फर्केर आउलान्? कसैलाई थाहा छैन । 

गीत

कुन दिनको संजोगले बने लाहुरे

हिउँ त हैन फाप्रेको डंगुर

मेरो पौवा पाटिलाई

हातमा नक्सा लिएर पल्टाएजस्तो हुँदैन भूगोल । सजिला हुँदैनन् सिमानाका रेखाहरु  ।  नदीहरु सिधा बग्दैनन्  ।  पहाडहरु फड्के साँघुजस्ता हुँदैनन् । 

नेपाल  र भारतको पूर्वी सिमानामा डाँडाँकाँडा छिचोल्दै बग्छ  मेची नदी । मेची नदीकाे घुमाउराे लहरो पछ्याउँदै सिमानाका मान्छेहरु आउजाउ गर्छन् । इलामको सिमान्त गाउँका मान्छेहरु घोडा खच्चड  लिएर सौदा गर्न भारतको नक्सलबारी हाट झर्दा रहेछन् । हाटबाट  फर्किरहेका घोडचढीहरुलाई  हामीले मेची बगरमा भेट्यौं । र उनीहरुसँगै किनारै किनार उकालो लाग्यौं । 

२ घन्टा उकालो लागेपछि अम्बिटार गाउँ भेटियो ।  मञ्जु तामाङले स्यालको रक्सीले स्वागत गरिन् । भारतकी छोरी नेपालकी बुहारी । लेप्चा परिवारमा बिहे गरेर दार्जिलिङबाट आएकी । 

रसिलो  गाउँ अम्बिटारलाई छाडेर हामी झमक्क साँझमा सुङ्तुङ  पुग्यौं । मेची नदी छेउको अन्तिम गाउँ । मेचीपारि भारत । 

बाटो  र बिजुली भर्खर देखेको सुङतुङकी पम्फा तामाङले आधा जीवन यहिँको  भीर पाखामा बिताइन् । रेडियो र टेप रिकर्डरमा घन्किने गीतका लहरा समाउँदै पम्फाहरु काठमाडौं र दार्जिलिङ शहरका  कल्पनामा हराउँथे । राति अबेर सम्म पम्फाले गीत सुनाइन् । हामीले साथ  दियौं । 

सुर्योदयको जिल्लामा विहानै घामका किरणले पाखा पखेरा चुमे । 

गाउँका कमल  तामाङको साथ लागेर हामी मेची किनारतिर लाग्यौं । 

घाम चर्किँदै जाँदा मेचीमा माछा मार्न, घुम्न, वनभोज खाना आउनेहरुको चहलपहल बढ्यो । आइतबार थियो । भारतको छुट्टी । नेपाली र भारतिय सराबरी साझा पानीमा रमाउँदै थिए । 

मेची नदीमा दुबैतर्फको देशको साँध सकिन्छ । तर भाषा, सँस्कृति अनि सम्बन्धहरुलाई नदी, पहाड  र सिमानाहरुले छेक्न नसक्ने रहेछन् । यो सिमान्त गाउँका रंगीन आयामहरुलाई छाडेर हामी अर्को गन्तव्य लाग्यौं । 

जिन्दगी शायद सम्झनै सम्झनाका फेहरिस्त होलान् । यस्तै एउटा सम्झनाको गोरेटोले हामीलाई फेरि डोर्याएको थियो भोजपुर र खोटाङको सिमानामा उभिएको चखेवा डाँडातिर । जहाँ हामीले केही वर्षअघिको एउटा साँझमा भेटेका थियौं सेन्मिखालाई । 

घाम अस्ताएपछिको त्यो पहिलो भेट ताराहरु अस्ताउन लाग्दासमेत सकिएको थिएन । रातभरि सल्लाका दाउराहरु बलिरहे । हामीले सेन्मिखालाई सुनिरह्यौं । विहानै शीत टेक्दै अर्को गन्तव्य हिँडेका हामीले सेन्मिखाको कथा धीत मर्ने गरी सुन्नै पाएनौं । 

वर्षौंपछि पनि याद आइरहने सेन्मिखालाई भेट्न हामी फेरि चखेवा गयौं । क्षितिजलाई अँगालो हालेर बसेको लोभलाग्दा डाँडा, सल्लाघारी अनि भेडा चर्ने पाटनहरु सम्झिँदै । अनि सम्झिँदै त्यो एकान्तमा वनपाखा गुन्जाउने सेन्मिखाका भाकाहरुलाई 

सेन्मिखाको कथा

दुम्सी चर्ने बाटो छेउ दुई तीन वटा टिनका घरहरु रहेको चखेवा फेरिँदै रहेछ । फराकिलो मध्यपहाडी लोकमार्ग आँगनमै आइपुगेको थियो । बाटोसँगै बजार आउँदै थियो । बजारसँगै मान्छेहरु आउँदै थिए । 

बर्दियाबाट बाटो बनाउन आएका मान्छेहरुसँग सेन्मिखाको दोस्ती थियो । एकाविहानै उनी पश्चिमका साथीहरुलाई लिएर दाउरा खोज्न हिँडे । 

सिमलका फूल जस्ता मन र सतिसाल जस्ता पाखुरा भए पनि यो एकान्त पहाडमा सेन्मिखालाई केले बाँधेर राखेको होला ? उसका आमाबा कहाँ होलान्? साथीहरु जस्तै उ पासपोर्ट बोकेर हवाइजहाज किन नचढेको होला? हामीले सोध्न बाँकि प्रश्नहरु धेरै थिए । हामी सेन्मिखाको पछि लागिरह्यौं । 

एक एक भारि दाउरा बोकेर घर आइसकेपछि काकाले चलाउने सानो होटलमा पाकेको भात खाएपछि सेन्मिखाको अर्को दैनिकी सुरु भयो । भेडा फुकाउन गोठतिर लागे । 

चितवन पुगेर कृषी पढेका सेन्मिखा  माटो र बोटविरुवासँग थरिथरिका प्रयोग गरेर बस्छन् । २३ वर्षको झर्झराउँदो उमेरका सेन्मिखालाई दिनभरि भेडाको पछि लाग्दै वनपाखा डुल्नै रमाइलो लाग्छ रे । 

हुन त यो सपना देख्ने उमेर हो । सेन्मिखाको उधुम ठूला सपना छैनन् । बस् हाँसी हाँसी जिन्दगी बिताइदिने ।

आफू पनि हाँसिरहने र अरुलाई नि हँसाइरहने सेन्मिखा मनका पीडाहरु लुकाउन सिपालु छन् । 

अवसर खोज्दै मदेश झरेका बाआमाको पछि लाग्न सेन्मिखाको मन मानेन । बाजे बज्यैसँग हुर्केकाे घर आँगन नै प्यारो लाग्यो । बुबा विदेशीएपछि आमाबुबा पनि छुट्टिए । सेन्मिखा न आमाको भए, न बुबाको भए । उनी त यही चखेवाको माटोको पो भए । 

भेडा धपाउँदै कहिलेकाहिँ ट्याम्केको लेकसम्म पुगिदिन्छन् । 

हामी हिँड्न नसकौंला भनेर सेन्मिखाले आज भेडालाई धेरै टाढा लगेनन् । कुहिरोमा कहिले हामी हरायौं । कहिले भेडा हराए । सेन्मिखाका मिठा मिठा कुरा र सुरिला भाकाहरुले दिन बितेको पत्तै भएन । 

राती देखेको सपनाले सन्तोषीलाइ सन्तोष दिएको थिएन । साउदी अरबमा भएका श्रीमानसंग कुरा नगरी मन मानेन ।

त्यही दिन सन्तोषीका श्रीमान सुवास तामाङले साउदीमा तलब थापेका थिए । घरमा पैसा पठाउन ट्याक्सी चढे । अरू चार साथी पनि संगै थिए । तर घरमा पैसा हैन यस्तो खबर आयो ।

जुन ट्याक्सीमा सन्तोषीका श्रीमान् सुवास तामागसहित अरु चार जना चढेका थिए त्यो ट्याक्सी चलाएका थिए बाग्लुङका तेजेन्द्र भण्डारीले । तेजेन्द्रकी आमाले पनि फोनबाट छोराको खबर लिइन् ।

छोरा दुर्घटनामा परेर अस्पताल पुगेको खबर पाएदेखि आमा सुर्विताको शास अड्किए झैं भयो । एक पल्ट मात्रै छोराको आवाज सुन्न उनी गाडी खोलाको तिरैतिर फोन गर्ने ठाउँ ओख्रेनीसम्म कतिपटक ओहोरदोहोर गरिन् त्यसको लेखाजोखा नै छैन ।