अस्ति भर्खर जस्तो लाग्छ सल्यानकी चेतना बोहोरालाई अन्यायविरुद्ध लड्न बन्दुक उठाउनु पर्छ भन्ने चेतना आएको । आमालाई फकाएर युद्धको मोर्चामा हिँडेकी चेतना अहिले आफैं आमा भएकी छिन् । हेटौंडा छेउमा आजकल घरपरिवारको मोर्चा सम्हाल्छिन् । चेतनाकै घरसँगै निर्मला वाइवाको घर जोडिएको छ । उनीसँग शरिरभरि गोलीका डोब छन् र मनभरि सम्झनाका डोबहरु, बितेका कथाका ।
हेटौंडा बजारबाट पूर्व चुरे फेदीमा सिमात, बकैया नदीछेउ छतिवन गाउँ थियो । अहिले पनि छ । हातमा कुटो कोदालो बोक्ने यहाँका मान्छेहरुलाई पनि लाग्यो परिवर्तनको लागि कोदालो होइन बन्दुक पो बोक्नु पर्नेरहेछ । कसैले बन्दुक बोके कसैले विचार । नेपालका अरु धेरै गाउँ जस्तै छतिवन गाउँ पनि युद्धमा होमियो ।
सानैदेखि नाच्न गाउन रुचाउने सङ्गम राई स्कुलमा सँधै फर्स्ट हुन्थे । गाउँका मामा काका र दिदीहरु माओवादीमा लागेको देखेर उनी पनि होमिए । उनले मादल र गितार रोजे । मादलहरु पनि उतिबेला बन्दुक जस्तै पड्किन्थे । थुप्रै गाउँबस्ती डुलेर उनी मान्छेहरुलाई क्रान्तिका गीत सुनाउँथे ।
युद्धमा सहयात्री भेटिए । धेरै आँखै अगाडि निर्जिव भए । ती यात्राका कतिपय साक्षीहरु अझै छन् । पहिले परिवर्तनका धुन बजाउँथे ।
आजकल आफ्नै जिन्दगी र घर व्यवहारका धुनहरु । सङ्गम राई, हेमन्त रुम्बा र श्यामसुन्दर थपलिया धेरै हिँडे । सँगै हिँडे ।
हेटौंडा बजार । संगम चोक छेउछाउमा राधिका बिक दिनभरि ठेलामा तरकारी बेची बस्छिन् । उनी पनि ठूला परिवर्तनका सपना बोकेर युद्धमा लागेकी थिइन् ।
पार्टीको संगठनका मोर्चाहरुको नेतृत्व गर्दै हिँड्ने राधिका बिस्तारै थाकिन् । उबेला उनले देखेका सपनाहरु ओइलाइ गएका छन् । उनका ठेलामा नबिकेर यसै बसेका तरकारीहरु जस्तै ।
बजारभित्रको साँघुरो गल्लीमा एक कोठे डेरा छ । एक छोरा र एक छोरी छन् । छोरा कोरिया जाने सपना बुनेर बसेका छन् ।
माओवादी लडाकूहरु क्याम्पभित्र राखिएपछि चेतनाको जिन्दगीको पहिलो अध्याय लगभग सकिएको थियो । क्यान्टोनमेन्ट भित्र उनले श्रीमान् भेटिन् । शिविरबाट निस्किएपछि हेटौंडा छेउ कमानेमा जिन्दगीको एउटा स्थायी शिविर जस्तै सानो घर बन्यो ।
बितेका कुराले चेतनालाई पिरोल्छ । समाज परिवर्तनका थुप्रै सपनाहरु बुनेर हिँड्ने चेतना आजकल घरमा गलैंचा बुनेर बस्छिन् ।
छतिवनका पुराना भित्ताहरुमा युद्धकालका नाराहरु अझै कतै कतै मेटिएका छैनन् । बितेका कुराका सम्झना त झन् कसरि मेटिएलान् र । साथीभाइ, दिदीबहिनी – धेरैको रगत सिमात खोलामा बगेको थियो । कोही सालिक भएका छन् कोही सम्झना ।
देशविदेशको हण्डर खाएर आएपछि सङ्गमले घरजम गरे । हेटौंडा बजारछेउ श्रिमतीसँगै चमेनागृह सुरु गरे । कहिले काहिँ आमाबा लाई भेट्न छतिवन आउँछन् ।
कक्षामा सँधै फर्स्ट हुने सङ्गमका धेरै साथीभाइ डाक्टर इन्जिनियर बने । बुर्जुवा शिक्षाको किताब मिल्काएर युद्धमा हिँडेका सङ्गमले बर्षौंपछि कक्षा दशमा नाम लेखाएका छन् ।