बैतडीको सिगास गाउँपालिका गोलेधारका काशिराम लोहार धार लगाइरहेका हुन्छन् । आँसी, बन्चरा र खुकुरीहरुमा ।
भाइ दीपक र उनको घर गाउँभन्दा माथि जंगलको छेउमा अलग्गै छ । जिन्दगीका भोगाइहरु पनि अलग्गै छन् । मानौं उनीहरु अलग्गै मान्छै हुन् ।
काशिराम आज कोइला बनाउँदैछन् । घर छेउको सल्लाको रुख दनदन बल्दैछ कोइलाको खातिर । काशिरामका दाजुभाइको मन पनि कति बल्यो कति पेटका खातिर ।
काशिरामका बाबु बैतडीकै अर्को गाउँबाट अँगार खोज्दै यहाँ बसाईं आएका थिए कुनै दिन । बाउ बाजेहरु गाउँभरिका कोदाला बन्चरा र खुकुरीहरुमा अमर छन् । काशिरामहरु उसैगरी हत्केलाका रेखाहरु छाप्दैछन् फलामहरुमा ।
ठूला जात भनिने दैलियाहरुको वर्षभरिका हतियारहरु काशिराम बनाउँछन् । वर्षमा २ फेरा खलोमा पुग्छन् र अन्न थाप्छन् ।
साँझमा झर्रो बल्छ । काशिराम पत्नी चुलो बाल्छिन् । आँगनमा दाउरा बल्छ । पूर्वबाट पुगेका हामी परदेशीहरु काशिराम र दीपकका कथा सुन्छौं ।
काशिरामका भाइ गोकर्ण । दुई चार अक्षर पढ्न पाए । गाउँमा दाइ आरन चलाउँछन्, बजारमा गोकर्ण कलम चलाउँछन् ।
विगतमा भोगेका अश्लिल विभेदका अनगिनत घाउहरु बेला बेला दुखिरहन्छन् ।
एक फेर पुराण लगाउन आएका महात्माले काशिरामको मन पगालेछन् । महात्मा गएपछि गाउँ फेरि उस्तै ।
हतियार बनाउने सीप भएका दीपक माओवादीमा हिँडे । गन्तव्य चाहिँ खै कता हरायो । मनमा लागेको आगो निभेको छैन ।
काशिराम र दीपकका आरनको आगो त पानीले निभ्दो हो । आत्माको आगो खै के ले निभाउने हो ?
कथानक चलचित्रका काल्पनिक नायकहरुको पो सँधै सफलताको कथा हुँदो हो । दन्त्यकथाका मायावीहरुले जादूका छडी घुमाएरै अमृत वर्षा गराउँदा हुन् ।
कथानक चलचित्रका काल्पनिक नायकहरुको पो सँधै सफलताको कथा हुँदो हो । भूइँमा उभिएको मान्छेको जीवन त; कहिले फूल, कहिले काँडा ।
आँखा चिम्लिँदा पो शितल सपना, आँखा खोल्दा त पोल्ने यथार्थ । सफल मान्छेका कथा त जति पनि लेखिन्छन्, भनिन्छन् । तर असफलताको कथा कसले भन्ने ?
द्वन्द्वको राप र ऋणको ताप, दुबैले पोलेपछि, नेपाली सेनाको भर्खर सुरु गरेको जागिर छाडेर ६० सालतिर अरब उडेका थिए स्याङ्जा, वालिङका भिम लुइँटेल ।
भोको पेटले सपना देख्दैन । ऋण लागेर शेष भएका बेला देशको माया दोस्रो नम्बरमा ।
उमेरका केही भर्भराउँदा वयहरुसँग ऋणका तमसुकहरु साटिसकेपछि बल्ल भिमलाई देशको माया लाग्यो । हातमा ४ लाख र आँखामा लाखौं लाख सपना बोकेर उनी नेपाल फर्किए ।
४ लाखले किराना पसल खुल्यो । ३ लाख बैंकको ऋणले बंगुर फारम खुल्यो । भीम र परिवारको सफलताको कथा सुरु भयो ।
३ लाखको लगानी ९ करोड पुग्यो । भीम लुइँटेलको बङ्गुर फारमले दाम मात्र हैन नाम पनि कमायो ।
अचानक बङ्गुरमा देखिएको रोगले बजारमा लान ठिक्क पारेका १२-१५ सय बङ्गुर मरे । एउटा फार्म नै रित्तियो । बाँकि भएका बङ्गुरलाई दाना खुवाउनै सकस हुन थालेको छ अहिले । भिम यतिखेर असफलताको कथा भोग्दैछन् ।
त्यो सफलतादेखि यो असफलतासम्म धेरै कुरा फेरिएको छ । तर भिमको भिमकाय आत्मविश्वास र अनुहारको मुस्कान फेरिएको छैन ।
आजकल पहाडका गाउँहरु रित्तिन थालेका छन् । बसाईं सर्नेहरुको ताँती छ । कसैलाई सपनाले बोलाएको छ । कसैलाई बाध्यताले लखेटेको छ । बैतडी सदरमुकाम छेवैका गाउँहरुलाई चाहिँ बाँदरले लखेटेको छ ।
उनी हुन् लिला गुरु – दशरथचन्द नगरपालिकाको ८ नम्बर वडाकी वडा सदस्य । आज हामी उनीसँग गोठालापानी बजार छेउछाउका गाउँहरु डुल्दैछौं । रित्तिँदै गरेका गाउँहरु ।
रारा ताल भन्दा अली तल चुँगा भन्ने गाउँ छ । त्यहाँ बस्छन् लक्ष्मी विक र कृष्णदेवी विक । उनीहरु साथी साथी हुन् । दुबै जनाकाे एक एकवटा घाेडा छ । लक्ष्मीकाे घाेडाकाे नाम हिमाल कृष्णमायाकाे लक्की । आज हामी यी साथीका कथा देखाउँछौं ।
लक्ष्मीकाे घाेडाले विहानकाे पारिलो घाम ताप्दैछ । लक्ष्मीलाई आज पनि रारा ताल जानुछ । उनी रारा ताल घुमाइदिने गाइड हुन् ।
लक्ष्मीकाे आमालाई घाेडा चलाउन आउदैन रे तर छाेरीले घाेडा चढेर हिडेकाे देख्दा भने उनलाई खुसी लाग्छ ।
कृष्णदेवीकाे घाेडा लक्कीले काेदाेकाे नल खादैछ । लक्की र कृष्णदेवी पनि आज रारा जानेछन् ।
लक्ष्मी र कृष्णदेवीले घाेडालाई लगाम लगाइदीए । उनीहरु सँगै गाेपाल विक पनी मिसिन आए । उनकाे घाेडाकाे नाम चाहीँ बादल ।
उनीहरुको विद्यालय पनि टाढा छ । रारा ताल पनि टाढा छ । घोडा लिएर रारा गयो भने २-४ पैसा कमाई हुन्छ ।
हिमाल, लक्की र बादल भिरै भिर दाैडिए, उकालै उकालाे दाैडिए, ओरालै ओरालाे दाैडिए, साँघुरा बाटाेमा पनी दाैडिए अनी पानीमा पनी दाैडिए ।
सल्लेरीमा कती घेरै घाेडा ! उनीहरुले पनी घाेडा विसाए ।
उनीहरु, अब ! रारा घुम्न जाने मान्छे खाेज्दैछन् ।
सेताे जिप चढेर मान्छेहरु आए । लक्ष्मी, कृष्णदेवी र गाेपाल ती मान्छेहरुलाइ फकाउन गए ।
घुम्न आएका मान्छे घोडा चढ्न राजी भए । लक्ष्मी र कृष्णदेवीले पाहुना चढेको घोडा डोर्याउन थाले ।
केही वर्षअघि दैलेखको तल्लो डुङ्गेश्वर हुँदै यात्रा गर्दा नजिकैको वादी बस्तिबाट आएका फूल जस्ता नानीहरुले घेर्थे र आफ्ना जादुयी आवाजका बास्ना छर्थे । यसपालि बाटोमा गीत गाउने नानीहरु नदेखेपछि हामी उनीहरुको बस्तितिर लाग्यौं । नाम नयाँ बस्ती – तर अझै पुराना पीडाहरु |
केही वर्षअघि दैलेखको तल्लो डुङ्गेश्वर हुँदै यात्रा गर्दा नजिकैको वादी बस्तिबाट आएका फूल जस्ता नानीहरुले घेर्थे र आफ्ना जादुयी आवाजका बास्ना छर्थे ।
यसपालि बाटोमा गीत गाउने नानीहरु नदेखेपछि हामी उनीहरुको बस्तितिर लाग्यौं । नाम नयाँ बस्ती – तर अझै पुराना पीडाहरु बाँचिरहेका केही झुपडीहरु ।
नयाँ कथा
भोको पेटमा कतिन्जेल गाउनु कतिन्जेल नाच्नु । सरकारले बनाइदिएका ३० वर्गमिटरका दिवालभित्र न खोला भेटिन्छ, न माछा भेटिन्छ । न त भेटिन्छन् न्यानो लुगा र किताबहरु ।
मान्छेहरु कालापहाडतिर कमाउन जान्छन् ।
नयाँ बस्तिबाट टाढा कतै सुर्खेतमा एउटा नयाँ घर छ । यो घर यही बस्तिका वालवालिकाले भरिएको छ ।
यहाँ बस्ने १ सय १० जना वादी वालवालिकाको अभिभावक बनेका छन् हिक्मत वादी । छोरा र छोरीहरु छुट्टा छुट्टै घरमा बस्छन् ।
उही माटोमा हुर्केका हिक्मतले एसएलसीसम्म पढ्न पाए । आमा र दिदीबहिनीका दुःख देखे । आफ्नो समुदायमाथि भएका हेला र विभेद भोगे ।
थोरबहुत पढाईले हिक्मतलाई अलिकति सुधारिएको जिन्दगी दियो । उनले भारी बोक्ने देखि पसल थाप्नेसम्मका काम गरे ।
व्यापार व्यवसायले आफ्नो मात्र जिन्दगी फेरियो । वादी बस्ति अझै मागेरै गुजारा गर्दैथियो ।
हिक्मतलाई लाग्यो वादी वस्तीका नानीबाबुलाई नपढाएसम्म विभेद र गरिबीको कथा सकिने छैन ।
हिक्मतले चलाएका होस्टलका कथा कुनै फ्लप चलचित्र भन्दा कम छैन । कहिले साहुले लखेट्छन् । कहिले बाटोमै कुटाई खान्छन् । कतिपटक डेरा सरियो भनी साध्ये छैन ।
लाज नै लजाउने गरी शहर भरी बदनाम बनिदिन्छन् हिक्मत यी अवोध नानीहरुको मुस्कानको खातिर ।
हिक्मत थाकेका छैनन् । न त थाकेकी छिन् उनकी सँगिनी सङ्गीता । जसको घडी यिनै नानीबाबु वरिपरि मात्र घुमिरहन्छ ।
आँखाभरि बस्ने निला आकाश, कावा खाइरहेका चराहरु, सङ्ला नदीहरु, हिउँले छपक्कै ढाकेका बुकीहरु । आहा दुर्गम त कस्तो सुन्दर । यी मुस्कुराइरहेका हिमालमन्तिर जब तुल्सीले जिङ्ग्रिङ्ग परेका रोगी गाउँहरु देखिन्, उनले मनमा खोपिएका अक्षर पढिन् – उनको काम सन्चो पार्ने हो ।
Durgamki Doctor ko Katha
Episode 104 – Durgamki Doctor ko Katha
बितिसकेको उमेरले दिएका केही सम्झनाहरु र खोसिसकेका केही सपनाहरुलाई पर कतै छाडिदिएर तुलसी शाही हातमा नयाँ नियुक्ती पत्र बोकेर सिपाही झैं हिमालतिर उक्लेकी थिइन् कुनै दिन – एक्लै एक्लै ।
खै किन हो उनी पटक पटक एक्लिइन् । भारतमा मजदुरी गर्ने आमा बा ले देश सँग एक्लाइदिए । बालखमै बिहे गरिदए, स्कुलसँग एक्लिइन् । २० दिने छोरो उपहार दिएर श्रीमान्ले एक्लाइदिए ।
यी एक्ला पहाडमा बतासले जोड जोड उडाउँछन् कसिङ्गर, छोपिदिन्छ धुलोले आँखा । सपना देख्नेहरु यहाँ आउँदैनन् । सपना देख्नेहरु मात्र यहाँ आउँछन् । भुगोलको नक्सामा पनि धमिलो धमिलो देखिने यी उराठ हिमाली गाउँलाई माया गर्ने उनी एक्ली भइन् ।
दुर्गमकी डाक्टरको कथा
दुर्गमको परिभाषा त उनको कल्पनाको सिमाभित्र सिमित थियो । मुगु सदरमुकाम गमगढी आइपुग्दा पनि उनी पुग्ने टाढाको गाउँ पर कतै छायानाँथको लेकमुनि छेकिएको थियो ।
हावा चल्दा ढुङ्गा खस्ने बाटोमा २ दिन हिँडेपछि कार्मारोङको पुलु गाउँ पुगियो ।
आँखाभरि बस्ने निला आकाश, कावा खाइरहेका चराहरु, सङ्ला नदीहरु, हिउँले छपक्कै ढाकेका बुकीहरु । आहा दुर्गम त कस्तो सुन्दर ।
यी मुस्कुराइरहेका हिमालमन्तिर जब तुल्सीले जिङ्ग्रिङ्ग परेका रोगी गाउँहरु देखिन्, उनले मन खोपिएका अक्षर पढिन् – उनको काम सन्चो पार्ने हो ।
८ कक्षा पढ्दै गर्दा परिवारले अचानक बिहे गरिदिए । छोरो जन्मियो । श्रीमानसँग सम्बन्ध टुट्यो । एक्लै छोरो हुर्काउँदै पढाइ पनि पुरा गरिन् । जिन्दगीले जान अन्जानमा दिएका चोटहरु त कति कति ।
चोटहरुले सजिलै कहाँ पिरोल्छ र तुलसीलाई? उनी अग्राख झैं बलियो बनिदिइन् ।
गुजरात, अछाम, दैलेख, टिकापुर, काठमाडौं – २८ वर्षमै जिन्दगीले त लामो कथा पो लेखिसकेछ ।
अहिले यी गाउँकी डाक्टर्नी हिमालका गाउँहरुमा नयाँ कथा बाँच्दैछिन् । आमाहरुलाई बचाउँदैछिन् ।
उनलाई हिमालसँगै हिमाल मुन्तिरका गाउँहरु पनि हाँसेको हेर्ने रहर छ ।
काठमाडौंमा बसेका छोरालाई सुन्दर भविष्य दिनुछ । अनि पुरा गर्नुछ केही थान बाँकी सपनाहरु एक्लै एक्लै ।
मुगु सदरमुकाम गमगढीबाट छायला भन्ने ठाउँसम्म मुगु-कर्नालीको तिरैतिर बल्लतल्ल गाडी जान्छ । बर्खामा त यो पनि सम्भव छैन । मुगुम कार्मारोङ गाउँपालिकाका १२ गाउँका रासन छायलादेखि कि मान्छेले कि खच्चडले बोक्नुपर्छ । औषधी पनि खच्चड चढेरै गाउँ पुग्छन् ।
Ausadhiko Aspatal Yatra – EP106
छायलामा मान्छेभन्दा धेरै खच्चड देखिन्छन् । कोही सुस्ताइरहेका । कोही चरिरहेका । कोही मन नलागी नलागी एउटा लामो यात्राको भारी उठाउन तम्तयार ।
फुर्सदिला खच्चड गोठालाहरु क्यारेमको गोट्टी ताक्दैछन् । एकातिर छङछङ कर्णाली हल्ला गर्छ । अर्कातिर सामान बोकेर आएका ट्याक्टरहरु हल्ला गर्छन् । पहाडहरु शान्त छन् ।
यहाँसम्म मोटरले ल्याएका औषधी र भ्याक्सीनका बाकसहरु पुलु गाउँको अस्पतालसम्म पुर्याउनु छ । छिटछिटो हिँडे मात्र एकै दिनमा पुगिन्छ । नत्र बास बस्नुपर्छ ।
जुम्लाका लालबहादुर भण्डारी आजको यात्राका पाइलट हुन्न । लालबहादुर जतनले भारी कस्छन् । अनि सुरु हुन्छ भीरै भीरको यात्रा ।
अलिक पर हिँड्ने बाटो ठाडो उकालोतिर मोडिन्छ । तल डोजरले भिर कोट्याउँदैछ । यहाँबाट कता हो कता टाढा हिमालका गाउँसम्म बाटो पुर्याउने सपना, बिपना कहिले हुने हो कसैलाई थाहा छैन ।
लालबहादुरलाई खच्चड र भारीको चिन्ता छ । यस्ता भिरबाट कहिले ढुङ्गा खस्छन् कहिले खच्चड खस्छन् । उनी बेला बेला भारि जाँच्छन् । चुरोट सल्काउँछन् । मोबाइलमा गीत बजाउँदै भीरको बाटो हिँडिरहन्छन् ।
खच्चडले बोकेका औषधी र कोरोनाको खोपको जतन गर्न गाउँपालिकाका कर्मचारी पनि पछि लागेका छन् ।
ढुङ्गेधारा पुग्दा सिमसिम पानी पर्न लाग्यो । साँझ पनि परिसक्यो । आज यहिँ बास बस्ने निधो भयो । लालबहादुरले खच्चडका भारि फुकाइदिए । खच्चडहरु रमाए ।
भोलिपल्ट अस्पतालको एउटा ठूलो सामान छायलाबाट आउँदैरहेछ । चिसोमा राख्नुपर्ने सुई र औषधीहरुको लागि फ्रिज । दराजभन्दा ठूलो यो सामान खच्चडलाई बोकाउन नमिल्ने । हेलिकप्टरबाट ल्याउँदा सामानभन्दा कति गुणा महँगो ढुवानी खर्च नै लाग्ने ।
वैतडी देहीमाण्डुका कृष्ण लावडको सानो संसारमा चट्याङले हानेको घर छ । बाटोले लगिदिएको आँगन छ । लाखापाखा लागेका सन्तान छन् । एउटा मन छ । टाढा ग्वाल्लेकको वन छ । अनि त्यही वनका बुट्याउने खान दिन्छ ।
उनीहरु आज जुम्लाको सिमानातिरबाट फर्केका थिए । साँझ पर्न लागेको थियो । लाग्नामा उनीहरुले थकाइ मारे ।
बारेकोट, जाजरकोट
लाग्ना, △ २८७७ मिटर
उनीहरु आज जुम्लाको सिमानातिरबाट फर्केका थिए । साँझ पर्न लागेको थियो । लाग्नामा उनीहरुले थकाइ मारे ।
ढोटा चौर, △ २७०० मिटर
उनीहरु आफ्नै टोलीका साथी गोविन्द सिँहको घरमा बास बसे ।
गोबिन्द यसरि वनजंगल हिँड्ने दिन पत्नी होइजाली सिँहको मन चिसो हुन्छ । उनी तातो रोटीले श्रीमान् र साथीहरुलाई विदा गर्छिन् ।
टोलीमा केही गाउँलेहरु पनि मिसिए ।
सिउताराको लेक ( देउराली) , △ ३०२८ मिटर
उकालै उकालो हिँडेर उनीहरुका कथा सुन्दै हामी सिउताराको लेक पुग्यौं ।
यहाँबाट अफ्ठ्यारो बाटो सुरु भयो । भीरपाखा हिँड्ने बानी नभएका हामीलाई असाध्यै अफ्ठ्यारो ।
ठाडा भीरका घाँस पन्छाउँदै टेक्ने ठाउँ बनाउँदै दलबहादुर अघि अघि लागे । यहाँ कसैको पाइतालको छाप थिएन । बाटो आफैंले बनाउनु पर्ने ।
अनुभव नभएका हामीलाई पौडी खेल्न नजान्नेलाई पोखरीमा फाल्दिए जस्तै भयो । घाँस र बुट्याउनको सहारा लिँदै ठाउँ ठाउँमा चार हात खुट्टाले घस्रिएर हामी अघि बढिरह्यौं ।
हात खुट्टाले जमिन छाडे भने हामी सयौं मिटर तल बजारिन सक्थ्यौं ।
बाजुराको डोगडी गाउँदेखि भारतको कुमाउँ-गढवालसम्मको दूरी कति टाढा होला ?
यो पहाडदेखि त्यो पहाडसम्मको दूरी किलोमिटर र माइलमा मात्र होइन, बाध्यता र भोकमा पनि नापिँदो रहेछ । बाजुरादेखि पिथौरागढ दुई छाक खाना र केही रोटी मात्र टाढा छ ।
नेपालका दुःखका पहाडहरु छाडी, काली तरेर भारतका पहाडहरुमा सुख खोज्न पुग्ने मान्छेहरुले परदेशी कथा बाँचेको पुस्तौं भयो ।
माघ महिना । दिन ढल्न लाग्दा पनि कुमाउँको पिथौरागढ शहरमा घाम प्यारो छ । छोरा मान्छेहरु थाकेको शरिर लिएर पिठ्युँमा जुटको बोरा टाँसेर यता उती हल्लिरहेछन् ।
धुलाम्मे मैदान छेउ पर्खालमा अडेस लागेर चैती र आफन्तहरु दुःख सुखका वात मार्दैछन् ।
ज्ञानबहादुर उर्फ काले उर्फ छोटु १२ वर्षमै यहाँ आइपुगेका थिए । अहिले त सपरिवार यतैको भइसके ।
नेपालको सम्झनाले बेला बेला भक्कानो छुटाउँछ ।
नेपालका चुनावमा खसालेका मतले किमत नपाएपछि किस्मत खोज्दै आएकाहरु पिथौरागढमा जताततै भेटिन्छन् । उता देश दुखेको छ, यता दिल दुखेको छ ।
“नयाँ कथा: कुमाउँको कथा
साँझ पर्ने बेला हतार हतार बोजु बोक्न दौडिरहेका भक्त बहादुर रावतसँग जम्काभेट भयो । पुरानो सुरुवालको भित्री गोजीबाट पाँच सय भारुको नोट निकाल्दै उनले परदेशमा नेपाली माया पोखे । हाम्रो मुटु बेस्सरी गाँठो पर्यो ।
भक्तले चिया खुवाउने भए । उनका साथी मंगल रावत चाहिँ कफी खाउँ भन्दै थिए ।
हामी उनीहरुसँगै एउटा साँघुरो डेरामा पुग्यौं । अमृत रावतले जुनिभर यही शहरमा भारी बोके । अहिले उनका छोरा मङ्गल भारी भोक्दैछन् । अमृत छोरालाई भेट्न आज मात्र आइपुगेका हुन् ।
पार्वती कठायतका छोरा सोसिन्द्र गाउँमा सँधै पहिलो दोस्रो हुन्थे । पाठशालामा पढाइने अमरसिँह थापा र बलभद्र कुँवरले कुमाउँ गढवाल जितेका वीरताका इतिहासहरुले परिवारको पेट भरेन । सोसिन्द्रले देश छाडे, स्कुल छाडे, र वालखैमा आइपुगे उही कुमाउँ। भोकसँग युद्ध गर्न।
सपरिवार भारतमा मजदुरी गरेको कमाइले गाउँमा ऋण तिर्नुछ । उनी हरेक साँझ यसरि नै हिसाब राख्छन् लिनु पर्ने र दिनु पर्ने ।
आज आइतबार । अलिक फुर्सदिलो दिन । कोही सुस्ताएका छन् । कोही काममा भिडिसके ।
काम सिकाउन पार्वतीले गाउँबाट दिदीकी छोरी लिएर आएकी छिन् ।
पिथौरागढको माझमा गोर्खालीले दुईसय वर्ष पहिले बनाएको किल्ला घामको किरणमा मुस्कुराइरहेछ। सडकमा बलभद्र कुँवर र अमरसिँह थापाहरु भारी बोकिरहेछन्।
Our journey, which began with “Eauta Schoolko Katha” has now reached its 100th milestone with “Ghanaghasyako Ukalo Feri Katda”. We are extremely grateful towards all of you for walking this beautiful journey of life.
एउटा स्कुलको कथाबाट ५ वर्षअघि सुरु भएको हेर्ने कथाको एक सयौं अंकमा हामीले घनघस्याको उकालो फेरि काटेका छौं। मान्छेका जीवनका सुन्दर उकाली ओरालीहरुमा हामी सँधै सँधै भेटिनेछौं । हेर्ने कथाको यात्रा एक सयौं अंकसम्म आइपुगेको छ । मान्छेका जीवनका सुन्दर कथायात्रामा हामीसँगै हिँड्नुभएकोमा तपाईंलाई माया र धन्यवादको ब्ल्याङ्क चेक है ! अनि कथाशताब्दीको उपहार चाहिँ ‘घनघस्याको उकालो फेरि काट्ता’
Ghanaghasyako Ukalo Feri Katda – Episode 100
Ghanaghasyako Ukalo Feri Katda
Half a century ago, Taranath Sharma walked from Jhulaghat, Baitadi to Dadeldhura. His account of this difficult journey, “Ghanaghasya ko Ukalo Katda” was also included in the older Nepali textbook.
ताना शर्माले जस्तै हामीले सतबाँझमा हिउँ खेल्न पाएनौं । हिउँ परेको थिएन । आजकल डडेलधुरा हुँदै बैतडी र दार्चुलासम्म सलल मोटरबाटो पुगेको छ ।
डडेल्धुरासम्मको हाम्रो यात्रा बैतडीको पाटनबाट सुरु भयो । ताना शर्माले पहिलो दिन यसै ठाउँमा बास बसेर दोस्रो दिन घनघस्याको यात्रा यहि ठाउँबाट सुरु गरेका थिए ।
हामीसँग रामसिँह भरिया थिएनन् । प्रेमबहादुर प्रधान थिएनन् । थिए त नियात्रामा पढेका उनीहरुका सम्झनाहरु । हामीलाई उही पुरानो बाटो देखाउन अघि लागेका थिए बैतडीकै गणेश भट्टराई । उनको पुर्ख्यौली पेशा कविता लेख्ने । (1:37- 2:04)
पाटन फेरिएछ । हामीले पढेजस्तो फाट्टफुट्ट घर थिएनन् । बजार थियो । एयरपोर्ट थियो । हामी कल्पियौं २४ सालको पाटन कस्तो थियो होला ।
तेर्सै तेर्सो हिँडियो । बाटामा गाउँलेहरु भेटिए ।
मलोडा बजारमा एकछिन थकाइ मार्यौं ।
खेमराज सिँह ऐयर हामीलाई पुर्याउन परसम्म आए । उनीसँग विदा भएर हामी अघोरी गाडको डिलै डिल हिँडिरह्यौं । अघोरी गाड तरेपछि घनघस्याको उकालो सुरु भयो । ताना शर्माले भनेको टोपी खस्ने उकालो ।
५५ वर्षअघि यात्रा गर्ने मानिस अलप भइसके । उनले छाडिगएका सम्झनाहरु पछ्याउँदै थियौं हामी । ती बेलाका गाउँ बस्ति र मान्छे हरु मात्र होइन खोला नाला र जंगलहरु पनि समयको कुहिरोमा हराए होलान् सायद् । समय भन्दा सम्झना पो बलवान हुँदो रहेछ ।
अघोरी गाडलाई छाडेर हामी यतिखेर आकाशतर्फ उचाल्लिरहेका थियौं । तारानाथ शर्मालाई जस्तो हामीलाई अभागी महशुस भइरहेको थिएन । एउटा धुमिल विगतको पदचाप पछ्याइरहँदा हामीले आफूलाई भाग्यमानी ठानेका थियौं ।
एक लट ठाडो उकालो काटेपछि साझ गाउँ भेटियो ।
तिर्खाएको बेला भागिरथी आमाले हामीलाई चिसो पानी खुवाइन् ।
भागिरथी आमाले सप्रेम दिएका दुई लाँक्रा उखु टेक्दै हामी फेरि उकालियौं ।
बाटामा गणेश भट्टराईले आएना हाले । अर्थात् गाउँखाने कथा । गाउँ खाने कथा खेल्दै हामी बिनौडा गाउँ छेउ पुग्यौं । गाउँलेहरु हामीलाई लिन तलसम्म आएका थिए ।
ताना शर्माको नियात्रामा घनघस्याको उकाला चढ्दा यी गाउँहरु उल्लेख छैनन् । शायद त्यति बेला गाउँ नै पो थिएनन् कि । अथवा शर्माले लेखेनन् । माथि हिउँ सुरु हुने बेला मान्छे नभएका एक दुई घरहरु भएको प्रसङ्ग छ ।
कुनै समय बैतडीको झुलाघाटदेखि डोटीसम्म हिँड्ने यी बाटोहरुमा आजकल गुल्जार हराएका छन् । परदेशीहरु यो बाटो नहिँडेको वर्षौं भइसक्यो ।
एउटा अन्जान पूर्वेलीले सदियौंअघि लेखिदिएको यी बाटाका कथाहरु सम्झेर यहाँका मान्छेहरु अझै पनि पुलकित हुन्छन् ।
बिर्सिएको बाटो खोज्दै आएका हामी नौला मान्छेलाई स्वागत गर्न देवकी म्याडमको घरमा सारा गाउँ भेला भएको थियो ।
हामी गाउँलेका हार्दिकताले थिचियौं ।
देवकी ऐयर र जगदिश ऐयर एक्लो पहाडको घर कुरी बसेका छन् । दुबै जना स्कुल पढाउँछन् ।
देवकी म्याडम ताना शर्मा उ बेला आफ्नो घर पनि छिरेर गएको सुनाउँछिन् ।
घनघस्याको धुरा अझै टाढा थियो । हामीलाई अँध्यारोले लखेट्ने डर थियो । हामी फेरि उकालियौं ।
हामीलाई अर्को गाउँ खत्याडासम्म पुर्याउन जगदिश सर र गाउँलेहरु साथ लागे । जगदिश ऐयरले जीवनका ३८ वर्ष घनघस्याको उकाली ओराली हिँड्दै स्कुल पढाएरै बिताइसके ।
बाटोमा भेटियो घनघस्याको प्रख्यात ढुङ्गो । त्यही ढुङ्गो जहाँ घन घसेर बन्चरो बनाएका कथाहरु छन् ।
हामी बैतडी छाडेर डडेलधुरा छिरीसकेका थियौं ।
घनघस्याको उकालो काटिरहँदा बाटोमा भेटिएका मान्छेहरुले हामीलाई बेला बेला महाकवि देवकोटा सम्झाउँथे । सम्झाउँथे के नेपाल सानो छ? वनफूल जस्तो एउटा कवि हामीसँगै हिँड्दैथियो । घाँस दाउरा गर्नेहरु न्याउलीसँग सम्वाद गर्दथे । हामीलाई दोहोर्याउन मन लाग्यो देवकोटाका हरफहरु:
सानो, मीठो, शान्त, सुगन्धी, अनुपम- बस ! मेरा निमित्त त्यही हो नेपाल ! यहाँ वाग्नर कोदाली खनिरहेछन्; शेक्सपियर हलो जोत्ता हुन्; टिसियन र टर्नर भेडा चराउँदा हुन्, सोक्रेटिज गुफामा घोत्लिरहेका होलान्, कालिदास आषाढको पन्ध्रमा धाराप्रवाह गीत गाइरहेका होलान्, मकहाँ साण्डोले दाउराका भारी बोकेर ल्याउँछन्, मेरो वनमा हेलेन केलरहरु गीत गाउँदछन्, यहाँ कति सावित्रीहरु छन्, जसका कथा संसारले सुनेकै छैन, यहाँ कति साहित्य छ, जो लेखिएकै छैन, न लेखिनेछ ।
खत्याडा गाउँमा चिया खाएर गाउँलेसँग विदावारी भई हामी फेरि उकालो लाग्यौं ।
यो अन्तिम शिविरबाट टाकुरामा पुग्ने ठाडो उकालो थियो । पर कतै महाकालीपारि घाम डुब्दै थियो । घामका किरणले हिमालका लहर सुनौला भएका थिए ।
स्याँ स्याँ गर्दै हामी उकालो चढ्यौं । धुरा पुग्दा घाम कतै क्षितीजमा बिलाइसकेको थियो । गणेश भट्टराईले आगो बाले । घनघस्याको उकालो काटेकोमा हामीले भित्रैदेखि न्यानो महशुस गर्यौं ।
टाढा डडेलधुरा झिलिमिली तारा जस्तै टिलपिल टिलपिल देखियो । हामीलाई ताना शर्माको यात्रा पछ्याउन अब ओरालै ओरालो झरेर पोखरा बजार पुग्नु थियो ।
अँध्यारोमा टर्च र मोबाइल बाल्दै हामी जंगलको बाटो हिँडेको हिँड्यै हिँडेको हिँड्यै गर्यौं । ठाउँ ठाउँमा पुराना बाटोहरु डोजरले खनेका बाटोमा मिसिएका थिए । बाटो अल्मलिएर गणेश बेला बेला साथीलाई फोन गर्थे ।
ताना शर्मालाई पोखरा पुग्ने बेलातिर एक महिलाले मकै भुटेर पोल्टाभरि हालिदिएकी थिइन् । ५५ वर्षअघिको त्यो छाप्रो र ती महिला हामीले भेट्टाउन सकेनौं ।
बाटामी गाड पडन्छ । हामीले पोखरा पुग्ने बेला त्यही गाड तर्यौं । विहान ८ बजेतिर हिँडेका हामी राति ११ बजेतिर डडेल्धुराको पोखरा बजार पुग्यौं । बजार सुतिसकेको थियो । चकमन्न बजारमा एकछिन यताउति डुलेर हामीले ५५ वर्षअघि बास बसेका छाप्रो कल्पना मात्र गर्न सक्यौं ।
एउटा स्कुलको कथाबाट ५ वर्षअघि सुरु भएको हेर्ने कथाको एक सयौं अंकमा हामीले घनघस्याको उकालो काट्यौं । मान्छेका जीवनका सुन्दर उकाली ओरालीहरुमा हामी सँधै सँधै भेटिनेछौं ।
यो बर्दिया राष्ट्रिय निकुन्ज हो । घना जंगल अनि बाघको घर । निकुन्ज छेउछाउका गाउँहरुलाई बाघसँग जोगिने चिन्ता छ । जीवजन्तुको संरक्षणमा काम गर्नेहरुलाई चाहिँ बाघ जोगाउने चिन्ता ।
झुल्के घामसँगै एक हुल प्राविधिकहरु बर्दिया राष्ट्रिय निकुन्जको जंगल छिर्ने तयारीमा छन् । उनीहरुको काम बाघ खोज्ने ।
राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष बर्दियाका हाकिम रविन कडरिया आज आफैं जंगल हिँड्दैछन् । उनको साथमा छन् सिपालु प्राविधिकहरु फिरुलाल चौधरी, रामराज चौधरी र खुसीराम चौधरी ।
आजको काम चाहिँ बाघ हिँड्ने बाटोमा क्यामेरा राख्ने । लजालु बाघलाई पत्तो नदिई फोटो खिच्ने । अनि त्यही फोटो हेरेर जंगलमा कति वटा बाघ छन् पत्ता लगाउने ।
फिरुलाल पहिले कार्यालयका भान्छे थिए । ८ वर्ष भान्छामा काम गरेपछि उनी प्राविधिक भएर जंगल छिर्न थालेका हुन् ।
आज जंगलमा क्यामेरा राख्ने काम सकियो । निकुन्जको घना जंगलमा घाम डुब्यो । चित्तलका बथानहरु चर्न निस्किए ।
भोलिपल्ट फिरुलाल र उनको टोली निकुन्जको अर्को छेउतिर जाने तयारीमा छ । बबइ नदी छेउका चुरे क्षेत्रमा १५ दिन अगाडि राखिएका क्यामेरा निकाल्नुछ ।
राजमार्ग छाडेर बबई किनारबाट केहीबेर उत्तर लागेपछि हाम्रो टोली परेवाओडार पुग्यो ।
हामी केही बेर बाघको पाइला र गन्धले नै रोमान्चित भयौं ।
अलि अगाडि बढेपछि फिरुलालले रुखमा बाँधिएको क्यामेरा निकाले ।
उनीहरुले जंगलको अर्को ठाउँमा राखिएको क्यामेरा पनि निकाले । यहाँ पनि अर्को बाघ परेछ ।
क्यामेरा खोज्न जंगल डुल्दा डुल्दै फोन आयो । कोठियाघाट भन्ने ठाउँमा बाघले मान्छे मारेछ ।
हामीले जंगलको यात्रा छोट्यायौं ।
बर्दिया निकुन्जका कुना कन्दरा दुई दिनसम्म डुल्दा पनि हामीले बाघ देखेका थिएनौं । बाघका पाइला मात्र फेला परेको थियो ।
तर फर्किँदै गर्दा राजमार्गमै एउटा बाघले हामीलाई पर्खिरहेको थियो ।
सन् २०१८ मा बर्दियामा बाघको संख्या ८७ थियो । सन् २०२२ मा बढेर १२५ पुग्यो । यसै अवधिमा बाघको आक्रमणबाट बर्दियामा मात्र २५ जनाले ज्यान गुमाए ।
विश्वनाथका दम्पत्तीसँग सम्पत्तीको नाममा सग्लो जिन्दगीबाहेक केही छैन ।
मेची बगरमा घाम पानी छेक्ने छानो आफ्नो हो । टेक्ने जमिनको मालिक अर्कै हो । दुबै जना अस्पतालमा काम गर्छन् । श्रीमती सरसफाइको काम । श्रीमान् पोस्टमार्टमको काम ।
विश्वनाथलाई कसैले उनका विगत र उमेरमा देखेका सपनाका बारे सोध्यो भने जिस्क्याए झैं लाग्छ ।भन्छन्, सपना देख्ने औकात कहाँ थियो र । बस् कमाउनु र खानु ।
अस्पतालमा भेटिए दिपेश यादव । उनले पनि पोस्टमार्टमको काम गर्न थालेको ५ महिना भयो ।
बाँचुन्जेल गाँसिएका ममताका त्यान्द्रोहरु मरेपछि एकाएक चुँडिदा होलान् । छाडी जानेको वियोगमा प्रिय मान्छेहरुको मुटु बेस्सरी गाँठो पर्दो हो । यी त सब मर्नु र बाँच्नुका संवेग न हुन् ।
विश्वनाथको लागि कसैको मृत्यु केवल अर्को एक दिनको काम हो, कमाई हो ।
मरेपछि पनि सजिलो त कहाँ छ र । अस्पतालका चिकित्सकहरु मृत्युको कारण खोज्न थाल्छन् । शंका निवारण गर्न खोज्छन् । विश्वनाथ मान्छेका शरिरका अंग अंग चिरेर डाक्टरलाई मृत्युका सबुत देखाइदिन्छन् ।
आफन्तहरुले शव लिएर गए । विश्वनाथ, रुपेश र राजेशको अहिलेको काम सकियो ।
मुर्दाघरमा जब कोही मान्छे, मरेको मान्छे भएर आउँछ, उनीहरुको काम फेरि सुरु हुन्छ ।
हाम्रो गन्तव्य त मुगु थियो । तर बाटोले नै साथ नदिएपछि यात्रुको केही नलाग्ने रहेछ । वेमौसमी झरिले ठाउँ ठाउँमा कर्णाली राजमार्ग बगाएपछि हामीले बाटो फेर्यौं ।
भेटनरीका कर्मचारी गोविन्दले कोठाभरि थरिथरिका सामान थुपारेका छन्। पुरानो कम्पास देखि आधुनिक जिपिएस सम्म। फुर्सद भयो कि वनजंगल डुल्ने, चराचुरुङ्गीका फोटो खिच्ने ।
गोबिन्दसँगै उनका भतिजो नाता पर्ने दिलिप सिँह पनि आजको यात्रामा मिसिए ।
गाउँमा मेलाको माहोल छ । मेला भर्न टाढा टाढाबाट मान्छेहरु आउदै गरेका भेटिन्थे । तर
गोविन्द सिँह मेला भर्न जान छोडेको वर्षौ भयो । उनलाई वनजंगल डुल्ने बानी परेको पनि त वर्षौ भयो नि ।
हिँड्दा हिँड्दै गोविन्द सर ठाँउ-ठाँउमा रोकिन्छन् । हामीलाई बाटोमा देखिने स-साना सर्प, चराको कथाहरु सुनाउँछन् ।
गोबिन्दको माया वनजङ्गल र जीव जन्तुसँग बेस्सरी बसेको छ । उनी घाइते जनावरलाई मलम लगाइदिन्छन् । पासो फुकाल्न अफ्ठ्यारा भीर उक्लन्छन् । बेच्न राखिएका गुलेली आफैं किनिदिन्छन् । उनको यस्तै कर्मले कतिले नयाँ जीवन पाए होलान् !
गोविन्द सरको पाइला पच्छ्याउँदै हामीले बारेकोट, जाजरकोटको भूगोल पढ्यौँ ।
साँझ पर्ने बेला हामी ढोटाचौर पुग्यौं ।
साँझ हामी कर बहादुर सिंह र उनकी पत्नी लक्ष्मी सिंहको होटलमा बास बस्यौं ।
भोलपल्ट झिसमिसेमा हाम्रो यात्रा फेरि सुरू भयो ।
आजको यात्रामा करबहादुर सिंह र कमल सिंह पनि मिसिएका थिए ।
माथि हिउँले ढाकेका पाटन भेट्टाउन हिँडेका हामी । हाम्रो हिँडाईले गोर्खाली डाँडामै बिराम लगायो । करबहादरको घोडाले बोकेका उसिनेकै लेकाली आलु चपाउँदै हामीले हिमालसँग आँखा जुधायौं । बारेकोटसँग पीरती गाँसेर हामीले फर्किने बाटो समात्यौं ।
बाटै बाटो हिँड्दा बाटोमै बस्तिसँग ठोकिन थालेपछि आत्तिएका हात्तीको कथा हो यो । पसिनाले वर्षभरि माटो भिजाएर फलाएको अन्न एक रातमै हराएपछि आहत बनेका मान्छेका कथा हो यो । यो, मान्छेले लखेटेका हात्ती र हात्तीले लखेटेका मान्छेका कथा हो । यो बाहुनडाँगीको कथा हो ।
मेची किनारको बाहुनडाँगीमा खबर नगरी जंगली हात्तीका बथान आउन थालेको अहिलेदेखि होइन । पछिल्ला वर्षहरुमा मान्छे र हात्तीको लडाईं अलि चर्किएको मात्र हो ।
साँझ पर्ने बेलामा हस्त प्रधान मेची किनारतिर निस्केका छन् । हात्ती छेक्न राखिएका विजुलीका तारबार जाँच्नु उनको दैनिकी हो ।
बाटो र बारीमा भेटिएका हरेकले सुनाउने कथाका मूख्य पात्र हात्ती नै हुन्छन् ।
आजकल बाहुनडाँगीमा हात्ती हेरेर रमाइलो गर्न पनि मान्छेको घुइँचो लाग्न थालेको छ ।
झमक्क साँझमा मेची बगरमा एउटा हात्ती देखियो । हात्ती खेद्न गाउँलेहरुको भिड लागिसकेको थियो । अनि हात्ती हेर्न मात्रै काँकडभिट्टादेखि मान्छेहरु आएका थिए ।
बाइक र ट्याक्टरको खेदाइसँगै त्यो हात्ती मेची किनारको अँध्यारोमा बिलायो ।
भोलिपल्ट झिसमिसमै हामी शंकर लुइँटलसँग मेची किनारतिर लाग्यौं । सारा गाउँ हात्तीसँग जुधिरहँदा शंकर चाहिँ हात्तीलाई माया गर्ने मान्छे हुन् ।
राति गाउँ छिरेको हात्ती मेची तरेर भारततिर फर्किँदै थियो ।
छरछिमेक, चौतारा जताततै हात्तीकै चर्चा । हरेक मान्छेसँग हात्तीका कथा छन् । हात्तीहरुले आफ्नै कथा चाहिँ कसलाई सुनाउँदा हुन् ।
अस्ति भर्खर अर्जुन किसानका बुबा टेना किसानलाई जंगल गएको बेला दिउँसै हात्तीले प्राण लियो । अर्जुन आज ७ औं दिनको काममा छन् ।
हिजो अस्ति मात्रै बथानबाट छुट्टिएको बालख छावालाई गाउँलेहरुले लछार पछार पारे । छावाकी आमाको मन दुख्यो कि दुखेन होला ?
आज पनि गाउँ छेउको जंगलमा ३ वटा हात्ती छिरेछन् । खेतबारीमा काम गरिरहेकाहरु डरले भागे । सारा गाउँ उल्टेर हात्तीलाई घेर्न थाल्यो । जंगलका छहारीमा सुस्ताइरहेका हात्तीहरुले मान्छेहरुलाई सुनेको नसुन्यै गरिदिए ।
गाउँमा हात्तीलाई माया गर्नु पर्छ भन्नेहरु पनि छन् । साँझ मेची किनारमा हात्ती हेर्दै टहल्न निस्किनु बाहुनडाँगीका युवाहरुको एउटा रमाइलो दैनिकी बनिसकेको छ । अबेरसम्म मेची नदीले मान्छे र हात्तीका कथा सुनिबस्छ।
चाडबाड कस्तो भयो भनेर सोधौं कि, हाम्रो पछिल्लो यात्राबारे सुनाउँ ? आउने हप्ताको कथा भनौं कि अघिल्लो कथाको कुरा गरौं ? नयाँ खबर, पुरानो खबर ! के सुनाउँ ?
महिना दिनमा भन्ने कुरा धेरै भइसकेछन् ।
पहिला त सन्चो बिसन्चो नै सोधुँ होला नि ! मेरो मन सञ्चै छ । तपाईंको मन चाहिँ कस्तो छ नि ?
‘नि’ ले गएको साता भेटिएका म्यानमारका नेपालीहरूको सम्झना आयो नि ! उनीहरूले बातैपिच्छे भन्ने ‘नि’ कम्ता मिठो थिएन । हामी थाइल्यान्डमा एउटा कार्यक्रममा थियौं । त्यहीँ भेटिएका थिए लक्ष्मी, ज्योती र गणेश । चार दिनको बसाइँपछि छुट्टिने बेलासम्म चालै नपाइ हामी पनि उनीहरूजस्तै बातैपिच्छे ‘नि’ भन्ने भइसकेका थियौं । यो पत्रको ‘नि’ त्यहीँ सम्झनाको अवशेष हो नि !
लक्ष्मीको परिवार ५-६ पुस्तादेखि म्यानमारमा छन् । तर उनीहरुको नेपाली भाषा र चाडबाडप्रतिको मोह भने जस्ताको तस्तै । सैनिक शासनपछि म्यानमारमा बसेर सञ्चार माध्यममा काम गर्न गाह्रो हुने देखेपछि अचेल उनीहरूको कर्मथलो थाइल्याण्ड भएको रैछ। दिदीदाजुबहिनी मिलेर Icarus Mediaचलाउँछन् ।
तस्बीरमा भृकुटी राई पनि छिन् । ‘बोजुबजै’ पड्काष्ट सुन्नुभएको छ भने एउटी बोजु उनै हुन् ।
भृकुटी र उनकी साथी इतिसा हाँस्दै हसाउँदै हाम्रा समाजका दबाइएका विषय, (यौनदेखि राजनीतिसम्म) शब्द र विचारमाथि व्यंग गर्दै रमाइलो गफगाफ गर्छन् । झन्डै ७ वर्ष अघि ‘बोजुबजै’ सुरु गर्दा अहिले जत्तिको पड्कास्ट कहाँ थिए र नेपालमा ! उनीहरूलाई त पड्काष्टकै पनि ‘बोजुबजै’ भन्दिम कि क्या हो !
लक्ष्मी गएको वर्ष १० महिना नेपाल बसेकी अरे ! सगरमाथा अनि अन्नपूर्ण पदयात्रा पनि गरिसकेकी। नेपालप्रतिको उनको स्नेहले त झन् हुरूक्कै बनायो – ‘नेपालसँग मेरो विशेष र प्यारो सम्बन्ध छ नि ।’ लक्ष्मीले भनिन् –
‘जतिबेला म निकै तनावमा थिएँ, काठमाडौंका गल्ली गल्ली दौडेरै मैले मन शान्त पारेकी छु । Nepal helped me heal.’
– नि !
लक्ष्मीले बंगलादेश सम्झाइदिइन् । ३ वर्ष अगाडि हामीले बनाएको डकुमेन्ट्री फिल्म ‘मरिसकेको मान्छे’ देखाउन हामी बंगलादेश पुगेका थियौं । यात्रा होटलको पहिलो तल्लाबाट पाँचौ तल्लासम्मको थियो । लिफ्टमा एकजना बंगलादेशी भेटिइन् । हामी नेपालको भनेपछि असाध्यै प्रेमभाव देखाइन् र छुट्ने बेलामा भनिन् –
‘Nepal is not a country. For me it’s FREEDOM’ ( नेपाल मेरो लागि देश हैन, स्वतन्त्रता हो ।)
अंग्रेजीमा उनले भनेका यी वाक्यको ठ्याक्कै नेपाली अनुवाद गर्न सके सकिनँ, तर उनको कुरा जहिले सम्झन्छु शरिरमा अनौठो तरंग, कम्पन आउँछ । शायद राष्ट्रियता भनेकै यस्तै मनमा उठ्ने कम्पन, तरंग हो । अहिले पनि कसैले नेपालबारे सुनाउँदा उनै बेनाम बंगलादेशी साथी सम्झनामा आइहाल्छिन् ।
डकुमेन्ट्रीको कुरा आएपछि एउटा खबर सुनाउन मन लाग्यो । तर खबर सुनाउनु अघि दशैंलगत्तै हामीले गरेको यात्राको कुरा । गन्तव्य थियो मुगु । साथीहरू गाडीमा गए । म चाहिँ प्लेनमा जाने योजना थियो । तर कस्तो पानी परेको नि त्यतिबेला ! सुर्खेत नपुग्दासम्म त जसो तसो पुगिएला भन्नेमै थियौं । तर जाने बाटो नै ठाउँ ठाउँमा बगाएको, पुरिएको खबर आइरह्यो । आउने जानेहरूले अहिले मुगु यात्रा नगर्न सल्लाह दिएपछि हाम्रो यात्रा छिन्चुबाट जाजरकोटतिर मोडियो । मेरो यात्रा चाहिँ काठमाडौंमै रोकियो ।
ठाउँठाउँमा पहिरो र बिग्रेको बाटोले बाटो छेकेपछि तीन दिन लगाएर साथीहरू बल्ल जाजरकोट पुगे । त्यतैबाट कथा खोज्दै बारेकोट लागेका हाम्रा साथीहरूसँग सम्पर्क टुट्यो –
‘तपाईंले सम्पर्क गर्न खोज्नुभएको मोबाइलमा अहिले सम्पर्क हुन सकेन । तपाईंले सम्पर्क गर्न खोज्नुभएको मोबाइलको स्वीच अफ गरिएको छ ।’
थाहा थियो साथीहरू दुर्गममा थिए । हप्ता दिन देखिको लगातारको वर्षाले गाउँ सम्पर्क विच्छेद छ । एक दिन, दुई दिन, तीन दिन, चार दिनसम्म त यसै भनेर चित्त बुझाइयो । तर पाँचौ दिनदेखि यत्ति खबरले चित्त बुझेन । साथीहरूको खोजी सुरू भयो । सातौ दिन साथीहरू आफै कथा बनेर फर्किए ।
यो कथा हेर्ने कथामा हेर्न केही समय पर्खनु पर्नेछ ल । तर आउने डिसेम्बर ८ तारिख काठमाण्डौं अन्तर्राष्ट्रिय पर्वतीय चलचित्र महोत्सव (KIMFF ) मा आउनु भए सँगै बसेर हेर्न पाइन्छ । हामीले बनाएको फिल्म ‘बाघको बङ्गारा’ हेर्न अहिले देखि समय मिलाउनुस् है । यही पत्र निम्तो भयो नि !
अहिले हामी त्यहीँ कथाको तयारीमा छौं । त्यसैले आजलाई चिठ्ठी पनि यतै बिट मारौं कि झैँ लाग्यो । आउने हप्ता मंगलबार नियमित हेर्ने कथाको शृंखलामा ‘सफरको कथा’ आउँदैछ । सँगसँगै सफर गर्न तयार हुनुहुन्छ नि ! हाम्रो बस छुट्ने बेलामा खबर गर्छौं । पर्खनुस् ल ।
तर पर्खिने बेलामा त समय पनि कस्तो टक्क अडिए जस्तो नि ! तपाईंलाई पनि त्यस्तो लाग्छ ? मलाई चाहिँ धेरै जस्तो यात्रा गर्दा त्यस्तै लाग्छ । अक्सर बाटो नै प्रिय लाग्छ । पुगेपछि त सकिहाल्यो ।
– नि !
नपुग्दै कस्तो होला भन्ने खुल्दुली पो मिठो त । साथी सन्देश काम गरिरहँदा पनि गीत सुनिबस्छन् । बाल्यकालमा सुनेको एउटा धुनको धमिलो सम्झना मनमै गढेको छ भनिरहन्थे । उनी यहीँ धुनको खोजीमा थिए । महिना दिन जस्तोमा सम्झेर खोजिबस्थे अरे ! अस्ति कार्यालय पुग्ने बितिक्कै हत्त न पत्त छेउमा आए र भने –
‘हिजो साझँ मैले त्यो धुन फेला पारे । धुन पत्तो पाए यता मन खालि खालि छ । मेरो खोज नै सकिएजस्तो कस्तो रित्तो रित्तो भएँजस्तो । शायद नेभेट्नुमै मज्जा थियो । नभेटिदाको सम्झना खुल्दुली नै कत्ति प्यारो ।’
वीरगन्ज महानगरबाट २७ किलोमिटर टाढा जंगलको छेउमा बागवाना गाउँ छ । गाउँबाट शहर आउन हरेक विहान दुई वटा बस छुट्छन् । एउटा बस असिया देवीको र अर्को बस साधना देवीको । असिया र साधना बसका साउनी पनि हुन्, खलाँसी पनि । बागबानाको बसमा चढेर हामीले असिया र साधनाका विगत सफर गर्यौं ।
बिहान ८ बजे असिया देवी भात बोकेर बाटोमा निस्किन्छन् । बस लिएर डाइभर आइपुगे । बागबानाबाट सफर सुरु भयो ।
चर्को हर्न बजाउँदै असियादेवीको बस देहातका साँघुरा बाटाहरुमा छिर्छ । हाँस कुखुराहरु बाटो छेक्छन् । मान्छेहरु हतार हतार बस चढ्छन् ।
आज असियादेवीलाई सघाउन उनका दिदीका छोरा पनि आएका छन् ।
बसले बिस्तारै गाउँ बोक्छ । शहरमा अस्पताल छ, बजार छ, क्याम्पस छ, मजदूरी छ । गाउँ दिनदिनै असियादेवीको बस चढेर शहर जान्छ । सिटमा नअटाएका गाउँहरु पोका पन्तुरा बनि डिक्की भित्र बस्छन् ।
पहिले पहिले बयल गाडा चढेर शहर पुग्न समय लाग्थ्यो । साइकल चढ्दा थकाइ लाग्थ्यो । आजकल असिया देवीको बस विहान बेलुका हर्न बजाउँदै खेतका आलिहरुमा दौडिन्छ । नहरका डिलहरुमा धुलो उडाउँदै कुद्छ । बसको झ्यालबाट यात्रुहरु गाउँ नजिक आउँदै गरेको शहरकाे आकाश हेरी टोलाउँछन् ।
असियादेवी पनि टोलाउँछिन् बेला बेलामा । बिगत सम्झिएर ।
२ घण्टाको यात्रापछि वीरगन्जको मैदिया पोखरी पुगेर बस राेकिन्छ ।
बिहान घरबाट बोकी ल्याएको खानाको पोको खुल्छ । र बस असियादेवीको भान्छाघर बन्छ ।
असियाका जीवनका भाेगाइ पनि बागबानादेखि सफर गरि आएको बाटो जस्तै छ । कतै कच्ची कतै पिच !
खाली खुट्टा तरकारी बेच्न गाउँसहर गरिरहँदा वर्षाै अघि असियादेवीको मनमा एउटा अनाैठो रहर गढेको थियो । आफ्नै गाडीको खलासी बन्ने ।
काठमाडाै देखि बर्दियासम्म चल्ने कुनै नाइट बस कामै नलाग्ने गरि बिग्रियो र आइपुग्यो बागवाना । ठोकठाक र जोडजाड पारेपछि बस गुड्न सक्ने भयो ।
देहाती बाटोहरुको भागमा यस्तै सेकेन्ड ह्यान्ड बसहरु नै पर्छन् शायद । तर असियादेवीको लागि यो बस ब्र्यान्ड न्यु हो ।
तरकारी बेच्ने असियादेवी बस साउनी भइन् । तर पाइतालामा अझै पनि चप्पल छैनन् । पाइतालाले भुइँ छोएकै उनलाई मन पर्छ रे ।
उता गाउँबाट साधना देवीको बस पनि छुटिसक्यो ।
साधना देवी र बिगानाथले पनि बीरगंज बागवानाको सफर गर्न थालेको २० वर्ष भयो ।
साधना देवी बसको खलासी अनि बिगानाथ बसचालक |
विगनाथ र साधना एक अर्काकालागि बसका चार पांग्रा भइदिन्छन् । र त उनीहरुको जिन्दगीको गाडी गुडिरहेको छ ।
मध्य जेठको गर्मीमा अनिशा लिम्बुले लाबर बगानमा आजको हाजिरा पुरा गरिन् । डेढ घन्टा टाढाको घर उनलाई पर्खिरहेको छ ।
उकालो बाटो काटिरहँदा रातोमाटोका पाखाहरु पसिनाले भिजाउँदैछन् अनिशाका भाइ अनिस । अलि बढि कमाइन्छ कि भनेर अनिस आज दोब्बर काम गर्दैछन् ।
हामी पनि अनिसासँग उनको घरसम्म जाने भएपछि अनिसालाई एउटै कुराको चिन्ता थियो । उनको घरमा हामीलाई बस्न दिने पिर्का मुडा छैनन् ।
चकमन्न मध्यान्हमा दिदी आउने बाटो हेरिरहेका कान्छा भाइ अनुपलाई साथीले गोठालो जान बोलाए । आज शनिबार, गोठालो जाने काम अनुपको ।
घर पुग्ने बित्तिकै एकछिन थकाइ पनि नमारी अनिशाका काम सुरु भए ।
बुबा बितेको दशै वर्ष हुन लाग्यो । दुई भाइ आमासँग थिए । झापामा आफन्तसँग बसेर आनन्दले पढिरहेकी अनिशालाई के थाहा इलामको दानाबारी गाउँमा रहेको घरले अचानक बोलाउला भनेर ।
एक वर्षअघि आमाले पनि छाडेर हिँडेपछि अनिशा दुई भाइको आमा बन्ने निर्णय गर्दै घर फिरिन् ।
अनिसाले शिक्षक बन्ने सपना देखेकी थिइन् कुनै बेला । उनका सपना फेरिए । भर्खर जिन्दगी सुरु हुने उमेरकी अनिशासँग अहिले व्यवहारले थिचिएका सुस्केरा मात्र छन् । कमाइ गर्न जाने लाबर बगान र घर छेउका घाँस दाउराभन्दा टाढाको संसार अब अनिशाको कल्पनामा मात्र हुनेछन् शायद ।
तल खोला बगरमा अनुप, साथीहरुसँग खेल्दै गोठालोमा भुलेका छन् ।
अनिश कामबाट फर्किए । १० कक्षामा पढ्ने अनिशलाई अब पढ्न छाडिदिउँ कि जस्तो लाग्न थालेको छ ।
भोलि एकाविहानै अनिस काममा निस्किसके । अनिसा हतार गर्दैछिन् । पानी परेकाले आज अलिक ढिला भयो ।
स्कुल जानुअघि अनुप १ घन्टा हिँडेर दाइलाई खाजा पुर्याउन गए । दाइको औषधी बोक्न चाहिँ बिर्सिएछन् ।
मनको कुरा गर्ने प्रसंग खासै केही थिएन । तर के के न लेख्छु भनेर सुरु गरेको पत्र ‘मन’ मै अल्झियो । ‘मनको कुरा मनमै रह्यो’ भने झैं! शायद कत्ति कुराहरु मनमै मात्र सुहाउँछन् ।
सधैंको वर्ष जस्तै यसपाला पनि दशैं आयो, गयो।
खै किन हो हिजोआज दशैंभन्दा दशैंका सम्झना मिठा लाग्छन्। दशैं सम्झिँदा बुबा सम्झिएन भने सम्झना पनि बिर्सना हुन्छ । हाम्रो घरमा बुबासँगै दशैं आउँथ्यो । रातो जामा र बोडेको चिउरा बुबासँगै आउँथ्यो । घर पोत्ने नीलो माटो र दलिनको पिङ । भोगटेको क्यापटोपी र गोलकट कपाल, सबै बुबासँगै त आउँथ्यो । खै, सम्झना पनि कति हो कति ! थाहा छ अब पनि हरेक वर्ष दशैं यसैगरि आउँछ, बुबाको चाहिँ सम्झनामात्र । साँच्ची यो संसारबाट हराएपछि मान्छे कहाँ जान्छ होला ?
मनको कुरा भन्छु ल ! हिजो आज दशैंको बेला एक्लै लुसुक्क कतै हिँडिदिन मन लाग्छ । तर मन लागेको सप्पै कुरा कहाँ गर्न सकिन्छ र ! खै के ले रोक्छन् रोक्छन् ! तपाईंलाई पनि यस्तो हुन्छ कहिलेकाहीँ ? खैर चाडबाडको बेला अल्लि रमाइलो कुरो गरौँ होला है । मलाई पत्र पठाउँदा दशैँसँगका तपाईंका सम्झना पनि सुनाउनुस् ल ।
देशदेखि परबाट दुर्गाराज अधिकारी लेख्नुहुन्छ – ‘नेपालमा त चाडपर्वको बहर आउँदैछ। आफू त परदेशको तातोमा हो । जहाँ बिहान उठ्दा सूर्य उदाउँदैन । बरू त्यो भन्दा पहिला काम आउँछ । परदेशीलाई न दशैं न तिहार ’
दुर्गाजीको पत्रले मन कस्तो भारी भयो । एउटै मन छ कहिले हल्का हुन्छ कहिले भारी । पोखरा सराङकोटबाट निर्मला थापाजीको यो पत्रले चाहिँ मन भारी भयो कि हलुका थाहै पाइनँ ।
तपाईं र म बिचको दुरी कति छ, जान्दिनँ । तर अहिले यो चिठ्ठी लेखिरहँदा तपाईं मेरो मनको नजिक हुनुहुन्छ । शायद तपाईंले यो पत्र पढिरहँदा म पनि तपाईंको छेउमै हुनेछु । हिजोअस्ति मात्रै हामी कुरा गर्दै थियौं आजकाल हेर्ने कथा निकै कम हेरिन थालेको छ । किन होला ? हुन त सबैको आ-आफ्नै जिन्दगी हुन्छ । अहिले म यो पत्र लेखिरहँदा कति जना काममै हुनुहोला । कति यात्रामा हुनुहोला । कति अस्पतालमा । कति जीवनकै मिठो पल बाँच्दै हुनुहोला त कतिलाई बज्रपात परेको होला । यो सब जान्दा जान्दै पनि खै किन हो डर लाग्छ कहिँ कतै तपाईं टाढिने पो हो कि ! माया नमार्नुस् है ।
खै किन हो आज मनको कुरा गर्न मन लागेको छ । साथी सन्देश पनि बेला बेला मनका कुरा सुनाइ बस्छन् ।
यतिबेला बाहिर झमझम पानी पर्दैछ । यता असोजमा पनि असार गएको छैन । उता पर्सा गोडपसरा गाउँमा भने झरि नपरेर गाउँलेहरु आत्तिएका रहेछन् । यही गाउँमा ‘पानी माग्ने कथा‘ बनाएका थियौं । हेर्नु भयो नि ? धेरै पछि कथामा म पनि छु । त्यसो त कथामा नदेखिएपनि म सधैं संगै छु ल ।
दशैंको नयाँ कोसेली ‘बगानको कथा‘ पनि युट्युबमा तपाईंलाई पर्खिरहेको छ है । फुर्सदमा कथाको पोको फुकाउनु होला । घरपरिवार सबै साथै हुँदा नयाँ अनि पुराना हेर्ने कथाहरु पनि हेर्नुस् है ।
अनि सुन्नु न । बिदामा अथवा फुर्सदमा फिल्म कत्तिको हेर्नुहुन्छ ?
हलमै गएर फिल्म नहेरेको त धेरै भएछ । भयो के थाहा छ ? गएको हप्ता हामी साथी साथी ‘ऐना झ्यालको पुतली‘ हेर्न जाने भन्दै थियौं । साथीहरु त आफै-आफै गइसकेछन् भन्या । म परे एक्लै । तर के, हलमा गएपछि को एक्लै हुन्छ र हैन ! साथी कमल कुमारको कुरा सुनेपछि तपाईंलाई पनि यो फिल्म हेरौँ हेरौँ लाग्छ होला ।
ऐना झ्यालबाट हेर्दा
फिल्म दृश्य हो । यो फिल्मले केही छुटेका मिठा दृश्यहरु देखाउँछ । ५० को दशकको नेपाली समाजको चित्रलाई टपक्क टिपेको छ । त्यसै बेलातिर आफ्ना वाल्यकाल बाँचेकाहरुलाई फिल्मले फेरि एक पटक त्यही समयमा झल्झली पुर्याउँछ । फिल्ममा ठूला कुरा छैनन् । सानो गाउँको सानो कथा । दिदी भाइको माया । पछिल्लो समय मैले यति राम्रो फिल्म हेरेको थिइनँ । पर्दामा पहिले नदेखिएका कलाकारहरुको अभिनय कहिँ पनि बोझिलो लाग्दैन । म फिल्म समिक्षक त हैन । तर यो साँच्चैको ‘फिल गुड’ फिल्म बनेको छ । मौका मिल्दा हेर्नुहोला है ।
फिल्म दृश्य हो । यो फिल्मले केही छुटेका मिठा दृश्यहरु देखाउँछ । ५० को दशकको नेपाली समाजको चित्रलाई टपक्क टिपेको छ । त्यसै बेलातिर आफ्ना वाल्यकाल बाँचेकाहरुलाई फिल्मले फेरि एक पटक त्यही समयमा झल्झली पुर्याउँछ । फिल्ममा ठूला कुरा छैनन् । सानो गाउँको सानो कथा । दिदी भाइको माया । पछिल्लो समय मैले यति राम्रो फिल्म हेरेको थिइनँ । पर्दामा पहिले नदेखिएका कलाकारहरुको अभिनय कहिँ पनि बोझिलो लाग्दैन । म फिल्म समिक्षक त हैन । तर यो साँच्चैको ‘फिल गुड’ फिल्म बनेको छ । मौका मिल्दा हेर्नुहोला है ।
हस् त । ‘ऐना झ्यालको पुतली’ सँगै आजलाई भैगो, दिन पनि गैगो अर्को चिठीमा भेटौंला ।
चाडबाडको ऋतुमा तपाईंका जिन्दगीमा सुन्दर फूलहरु फुलुन् । मनदेखि धेरै धेरै शुभकामना !
हुलाकी राजमार्ग हुँदै पर्सा जिल्लाको ठोरी नपुग्दै विजयवस्ती भन्ने ठाउँबाट एउटा साँघुरो कच्चीबाटो जंगलतिर लाग्छ । घना जंगल छिचोलेपछि एउटा गाउँ पुगिन्छ । एकातिर चितवन र अर्कातिर पर्सा राष्ट्रिय निकुन्ज । जंगल माझको यो गाउँ हो शिकारीबास ।
शिकारीबासको कथा
जंगल सकिने बित्तिकै गोठालाहरु भेटिए । जंगलको छेउमा बाख्रा चराइरहेका । हामीलाई भेट्ने बित्तिकै उनीहरुले बाघले बाख्रा लगेका कथा सुनाउन थाले ।
अलिक पर पुगेपछि शनिश्चर चौधरी र उनकी छोरी फेकनी चौधरी भेटिए । शनिश्चर माछा र गँगटा प्रसस्तै पाइन्छ भनेर वर्षौंअघि चितवनको कुनै गाउँ छोडेर यहाँ आइपुगेका थिए ।
गाउँका कथाहरु बाटोमै भेटिन थाले । सानो नानीलाई उपचार गर्न मान्छेहरु जंगलको बाटो जाँदै थिए ।
खोलाको छेवै छेवै हिँडेपछि गाउँ पुगियो । ५ कक्षासम्म पढाई हुने स्कुलमा गाउँकै शिक्षक सुशिला अर्याल भेटिइन् ।
हामी जमिन्दारको घर जान काँसघारी छिचोल्दै जंगलको छेउतिर लाग्यौं ।
गाउँको पुछारमा जंगलसँगै टाँसिएका दुई चार घर थिए । सुजित बस्नेत बाहिर निस्किने तरखरमा थिए ।
तुलसी कुसवाह कुनै बेला जमिन्दारको घरमा हली बस्थे ।
साँझ पर्ने बेलामा गाउँलेहरु खोलामा भेटिए । पिउने पानी पनि यही खोला नुहाउने पानी पनि यहि खोला ।
छेउछाउका पश्चिम बंगालको सिको गर्दै २ हजार १६ सालमा झापामा पहिलो निजि चियाबगान खुल्यो । यो त्यही बगान हो ।
उ बेलाका जमिन्दार बुधकरण राजवंशीले सुरु गरेको बगानका मालिक अहिले उनका नाती राजेन्द्र राजबंशी हुन् ।
चियाका बोट रोप्नेहरु उसैगरी झारखन्डबाट ओसारिए ।
विहान साँढे ६ बजे साइरन बज्छ । मानिसहरु हतारहतार बगान छिर्छन् ।
बगानका घामपानी र झारखन्डबाट ओसारिएका जिन्दगीहरुलाई तारापद सिँह राजवंशीले नियालेको ४१ वर्ष भयो । तारापद बगानका बैदार हुन् ।
सम्झना उरावका बाजे पनि झारखन्डबाट आएका थिए रे । सम्झनाको सम्झनामा ती ठाउँ छैनन् । यहीँको घाम पानी उनको जिन्दगानी । पानीवाली सम्झना तिर्खाएकाहरुलाई पानी खुवाउँछिन् । फुर्सदमा पत्ती टिप्छिन् अनि छोराछोरीलाई भात खुवाउँछिन् ।
आज बैदार फुर्तिला देखिन्छन् । शुक्रबार कामदारलाई पैसा बाँड्ने दिन हो । पत्ति टिपिरहेका मान्छेहरु मनमनै हिसाब गर्दैछन् र बुन्दैछन् साँझका एक छाके सपनाहरु ।
अचानक फ्याक्ट्रीबाट फोन आयो । आज पैसा नपाइएने भयो रे । सबैका अनुहार एकाएक फिक्का चिया झैं भयो ।
जेठको घामले जत्तिकै मनले पोलेको छ । तर पनि हाँस्न बिर्सेकी छैनन् हेदली राजवंशीले ।
–
कतिले आफूले छाडि आएको संसार भुले । कति यतै भुले । पनाती पुस्ता अहिले पनि चियाका पत्ती टिप्दैछ । किरा मार्ने औषधी छर्दैछ ।
यसैगरी जिविकामै बित्छ दुई दिनको जिन्दगी ।
बेला बेला नयाँ पुस्तालाई नागरिकताले घोच्छ । मनले सोध्छ, मेरो देश खै ? भातसँग पसिनाको सौदा गर्न टाढा कतैबाट ल्याइएका बाजेहरुलाई सोध्नु कि । भोट माग्न आउनेहरुलाई सोध्नु । या सोध्नु आफ्नो उमेरभन्दा पुराना चियाका बोटहरुलाई ।
हुन त यहाँका मान्छे, गाउँ र चियाका बोटहरु उस्तै उस्तै लाग्छन् । कसैलाई पर्खिबसेको जस्तो । कसैले बिर्सिगएको जस्तो । आफ्नै संसारभित्र बन्दी भए जस्तो । देश यही, परिवेश यही ।
हो बगानभित्र छुट्टै संसार छ । डेरा हो कि घर – बगानभित्र क्वाटर छ । चियाका बोटसँगै उमेर पर पर सर्छ । बेला बेला म्यानेजरले गाली गर्छ । तर पनि चिया पत्तीकै भर छ ।
टाढाबाट हेर्नेलाई चिया बगान सुन्दर लाग्छ । बगानमा लहरै नाचेका गीतहरु झन् सुन्दर लाग्छ । यहिँ जन्मे हुर्केकाहरुलाई भने यहाँको संसार कहिले पोल्ने घाम जस्तो, कहिले सिमली छाया जस्तो । बगानमा कहिले पुतली भेटिन्छन् कहिले बारुला ।
फ्याक्ट्रीबाट फेरि फोन आयो । आज ज्याला पाइने भयो रे । छिनछिनमै हाँस्न मन लाग्छ । छिनछिनमै रुन मन लाग्छ भने झैं भयो । अघि सबैको अनुहारमा हराएका चमक फर्केर आए । पत्ती टिप्ने हात छिटो छिटो चल्न थाल्यो । बैदार साइकल टिपेर छिटो छिटो फ्याक्ट्रीतिर लागे ।
दिनभरि मान्छेहरुले पत्ती टिपिरहे । बेला बेला ट्याक्टर आउँथ्यो र जोखेर लैजान्थ्यो श्रम र पसिनाहरु ।
पर्सा जिल्लाको गोडपसरा गाउँमा यसपालिको बर्खामा पनि पुग्दो पानी परेन । खेतका धान सुक्न थाले । माटो तिर्खाउन थाले । ६ वर्षअघि यस्तै खडेरी परेको थियो । यसपालि पनि पानी नपरेपछि गाउँलेहरुले पानी माग्ने निधो गरे ।
पानी माग्ने चाहिँ देउतासित । एक छिन, एक दिन माग्ने हैन । एक हप्तासम्म मागेको माग्यै गर्ने । पानी माग्ने तरिका पनि केके हो केके ।
तेस्रो दिन
आज चाहिँ तेस्रो दिनको रात । गाउँ माझ भेला हुनु छ ।
खुदिया देवीलाई गाउँलेहरुले आफ्नो भाषामा दाइ भनेर बोलाउँछन् । दाइको अर्थ हजुरआमा ।
खुदिया खाना खाएपछि छोराका लुगाफाटा खोज्दैछिन् ।
संवाद
खुदिया देवी चौकिदारको भेषमा गाउँ डुल्न तयार भइन् ।
गाउँका अरु पाका महिलाहरु पनि धमाधम पुरुषको भेष धारण गर्दैछन् ।
खुदिया देवी खबरदारी गर्दै गाउँ छिरिन् । हातमा कोदालो बोकेका अरु महिलाहरु मिसिए । घर-घर डुल्दै उनीहरुले आँगन खन्न थाले ।
यसरी आँगन आँगन पुगेर खनेको चाहिँ आफ्नो खेतमा कुलो लगाएको रे ।
एउटीले कुलोको पानी आफ्नाे खेतमा मात्र लगेपछि झगडा सुरु भयो ।
झगडा यत्तिमै सकिएन । अलि पर पुगेपछि घम्साघम्सी नै पर्यो ।
पानीको निहुँमा पटक पटक झगडा पर्यो । खास झगडा गरे जस्तो गरी पानी माग्ने काइदा । पानी नपाएर मान्छेहरु लड्न थाले भनेर देउताले पानी देलान् भन्ने आश !
कुलो लगाउनेहरु गाउँ डुलिरहँदा गाउँको माझमा सप्पै महिलाहरु भेला भइसकेका थिए । उनीहरुले देउता पुकार्दै पानी माग्न थाले ।
अर्का एक हुल महिला चाहिँ हलो जुवा बोकेर घर घरबाट निस्किए ।
कोही गोरु बन्न थाले कोही हली ।
दुई चरा जनाले गाउँका मुखियालाई पाता कसे । अनि बाल्टीका बाल्टी पानी खन्याइदिए ।
हलोको पुजा गरिसकेपछि गाउँ घुमेर हलो जोत्दै हिँड्ने बेला भयो । श्रीमान् नहुनेहरु हली बने । अनि गोरु बन्नेहरुको चाहिँ छोरा हुनै पर्ने ।
पानी माग्दै उनीहरु गाउँको फन्को लगाउन थाले ।
हलो जोत्दै गाउँ घुमिरहँदा बाटोमा भेटिएका लोग्ने मान्छेहरुलाई समात्दै पानी खन्याउँदै गरे ।
यो रात उनीहरुले गाउँको पाँच फन्को लगाए ।।
भोलिपल्ट चौथो दिन । घाम चर्किँदै जाँदा महिलाहरुले पानी माग्दै गाउँको फन्को लगाए । गीत गाउँदै गाउँदै उनीहरु गाउँ पुछारको खेतमाझ रहेको पिपलको रुखमा पुगे । यो उनीहरुले मान्ने देउताको बर्हम्बौवाको वासस्थान ।
उनीहरुले केही दिनअघि पानी माग्दै बर्हम्बौवालाई बाँधिदिएका थिए । पानी देलान् कि भन्ने आशमा उनीहरुले आज त्यो डोरी फुकाइदिएर देउतालाई बन्धनबाट मुक्त गरिदिए ।
निकैबेर चौतारीमा बसेर उनीहरुले विलौना गरे । तिर्खाएका गाउँलेहरुको बिलौना आँशु बन्दै आँखाको बाटो झर्न थाल्यो ।
यहाँबाट उनीहरु उस्तै गरी नारा लगाउँदै, गीत गाउँदै जुलुस जस्तै गरी अर्को बाटो लागे ।
अब टाढा खोला छेउको चौरीमा पुग्नुछ ।
दुई चार जनाले गाउँबाट गाई खोजेर ल्याए । अघि अघि गाई लागे । पछि पानी माग्नेको जुलुस ।
टन्टलापुर भदौरे घाममा सारा गाउँ रनक्क तातेको बलौटे चौरमा भेला भयो ।
दुई चार गाईलाई माझमा घेरेर उनीहरु फेरि पानी माग्दै विलौना गर्न लागे । गाई वस्तुका तिर्खाएको चित्कार सुनेर देउताले पानी देलान् भन्ने आश ।
यहाँ पनि रमाइलो सुरु भयो । पण्डित जी हाजिरी गर्न थाले । शिक्षकले परेड खेलाउन थाले । अनि कसैले चाहिँ रमाइलो हेर्न पुगेका एक दुइ जना लोग्ने मान्छेलाई बाँधिदिए ।
निकै बेर घुम्दा पनि गाईहरु बाँ बाँ गर्दै नकराएपछि पानी पर्दैन कि भनेर उनीहरु निराश भए ।
आजकल गाउँमा स्थानीय जातका गाई नभेटिँदा जर्सी गाई खोजेर ल्याएको रे । जर्सी गाई भएर नकराएका पो हुन् कि भन्दै थिए कोही कोही ।
निकैबेर पछि गाई कराए । पानी पर्ला भन्ने आश बढ्यो ।
आजको दिन पनि सकियो ।
एक हप्ता लामो पानी माग्ने रितिको पूजा आजा गरेर बिट मार्नुपर्छ ।
सुन्दर क्षणहरु छिटो बित्दारहेछन् कि क्या हो ! पहिलो चिठ्ठीमा आएका तपाईंका जवाफहरुमा रमाउँदै गर्दा अर्को चिठ्ठी लेख्ने बेला भइसकेछ । वाचा गरेकी थिएँ नि महिना दिनमा फेरि लेख्छु भनेर ।
खुशी बाँड्न मन लाग्छ । यसपालिको खुशीको कारण चाहिँ तपाईं । मेरो चिठी पाउन रुचि देखाएर इमेल ठेगाना टिपाउनेहरु झन्डै ४ हजार पो पुग्नुभयो त । तपाईंका यी मायाको गुन कसरी तिर्ने होला?
खैर, काठमाडौं शहरमा विहानदेखि अनायासै भदौरे झरी पर्यो । अब बिस्तारै हावामा शरद बसाउनेछ । आकाशको रङ अलिक गाढा हुनेछ । अर्को चिठ्ठी लेख्ने बेलासम्म त चाडबाड सुरु भइसक्छ । यसपालिको दशैंमा तपाईं देशमा कि परदेशमा?
अनुषाले लकडाउनअघि नै अमेरिकाबाट इमेल गरेकी थिइन्, हेर्ने कथामा ‘इन्टर्न’ गर्न मन छ भनेर । हालसालै उनी नेपाल आएर पछिल्ला दुई महिना हेर्ने कथामा बिताइन् । अनुषा फेरि छात्रवृत्तिमा पढ्न केही समय युरोप जाँदैछिन् । तर हेर्ने कथा परिवारको सदस्य भएर । आज मसँग चिठ्ठीभित्रको चिठ्ठी छ । अनुषाको चिठ्ठी !
“आएको थियो, गयो भन्दिनु ल ।”
हेर्ने कथाको सबैभन्दा नयाँ सदस्य म । तपाईंसँग कुरा गर्ने अवसर पाएकोमा निकै खुशी छु । अलि-अलि डराएकी पनि छु । यो चिठ्ठीभित्र मेरो पनि चिठ्ठी अटाउनु मेरा लागि कत्रो ठूलो कुरा !
‘हेर्ने कथामा दुई महिना प्रशिक्षार्थीको रूपमा काम गर्छु, अनि बाटो लाग्छु’ सोचेकी थिएँ । तर हेर्ने कथा परिवारसँग त आत्माको सम्बन्ध बन्यो । संसारले नै हामीलाई भेटाइदिएजस्तो !
अहिले म ७००० किलोमिटर कि.मि. टाढा आइपुगेकी छु, आफ्नो अध्ययन पूरा गर्न । भौतिक रुपले टाढा भएपनि, म हेर्ने कथासँगै छु । किनकि घर भनेको त भावना पो रहेछ । यादहरु र अझ माया भरिएका यादहरु त झनै जटिल हुँदा रहेछन् । जब बितेको समयलाई फर्की हेर्छु, आफ्नो जीवन नै एउटा कविता जस्तो लाग्न थालेछ ।
यी दुई महिनामा मिलेका प्रेरणा र अनुभवहरुलाई जतन गरेर राखेकी छु – मेरो जीवनको हरेक पलमा यिनीहरुले साथ दिनेछन् भन्नेमा ढुक्क छु ।
उही, अनुषा
यो मिठो चिठ्ठीले ‘मिठो कथा’ सम्झाइदियो । हेर्ने कथाको पछिल्लो अंकमा झापाका मिहेनती आमा छोराको कथा देखाएका थियौं । अनि त्यसअघि चाहिँ ‘जुलबी चोकको कथा’ । हेर्नुभयो होला नि!
“कथाका कुरा”
तपाईंलाई सुनाउने अर्को नयाँ खबर पनि छ । हामीले एउटा नौलो काम थालेका छौं – कथाका कुरा – क्याम्पसहरुमा गएर कथाका कुरा सुन्ने-सुनाउने ।
नयाँ पुस्ताका कुरा सुन्न र केही हाम्रा कुरा सुनाउन यसो गर्ने विचार गरेको । तपाईंको क्याम्पसमा पनि बोलाउनुस् है ! यो सामान्य फारम भरे पुग्छ ।
“लहै-लहै”
हामीले गएको महिना “लहै-लहै” नाम राखेर लाइभ पनि गर्यौं । यसपटकको लाइभ हाम्रा कामबारे तपाईंका जिज्ञासा मेट्ने अवसर थियो । आउँदा लाइभहरुमा कसलाई हेर्न/सुन्न चाहनुहुन्छ भन्नुस् है ।
“एउटा स्कुलले रसाएका आँखा”
हामी अहिले बाटोमै छौं । कथा खोज्न हिँडेका । केही दिनअघि पर्सा जिल्लाको धोबिनी गाउँपालिकाको घोडदौडा भन्ने गाउँ पुगेका थियौं । सिमानाको एक्लो गाउँ । नेपाल आउन पनि भारतको बाटो हुँदै आउनु पर्ने । यहाँका मान्छेका कथाहरु सुन्यौं । नेपालले उनीहरुलाई चुनावको बेलामा मात्र सम्झिन्छ । अरु बेला उनीहरु बिर्सिएका मान्छे ।
गाउँमा एउटा प्राथमिक विद्यालय रहेछ । विद्यार्थी एकदम कम । भर्खर बन्दै गरेको पक्की भवनमा झ्याल ढोका पनि थिएनन् । साना नानीहरु चिसो भुइँमा बोरा ओछ्याएर बसेका थिए । स्कुलभरि बाख्रा र कुकुरहरु ओत लागेका थिए ।
शिक्षक शिक्षिका ३ जना थिए । उनीहरु कहिल्यै समयमा स्कुल नआउने कुरा गाउँका साना-ठूला सबैले सुनाए । शिक्षकहरु चाहिँ अभिभावकहरुको ‘चेतना छैन’ भन्दै पन्छिन खोजे । स्कुलमा न कुनै खेलौना देखियो न कुनै सिकाईका सामग्री । यी उज्याला नानीहरुको भविष्य कसले अँध्यारो बनाइरहेको होला भनेर हामीलाई रिस पनि उठ्यो चित्त पनि दुख्यो । स्कुलको अवस्था देखेर हाम्रा आँखा रसाए ।
तपाईंको शब्द
मेरो पहिलो चिठ्ठी पढेर तपाईंहरुले कत्ति धेरै मिठा मिठा चिठ्ठी पठाउनु भएको! यो मायाको लागि कसरी धन्यवाद भन्ने होला ?
आज त चिठ्ठी अलिक लामै भएछ । कलम भए मसी सकिन्थ्यो होला । तपाईं पनि चिठ्ठी लेख्दै गर्नुस् है । तपाईंले पठाउनु भएको चिठ्ठी पाउँदा औधी खुसी लाग्छ । हेर्ने कथाका पूरै परिवार बसेर पढ्छौं ।
आजलाई बिदा । अर्को चिठ्ठीमा भेटौंला । धेरै धेरै माया ।
![[अ]सफलताको कथा | [A]safaltako Katha | Herne Katha EP109 - हेर्ने कथा](https://i0.wp.com/i.ytimg.com/vi/rLgKeJmF6uE/hqdefault.jpg?w=1500&ssl=1)
