‘सुपारी’ गाई

नाम जस्तै चाम्रो र टर्रो थिएथ्यो उसको व्यबहार पनि। उसो त चाम्रो र टर्राेलाई नराम्रो भन्न भने मिल्दैन । चाैरमा चर्ने नियमलाई कतिखेर छिर्कने मारेर खरबारीमा बालीघाँस चोरी खान पुग्थ्यो स्वयं गोठालोलाई थाहा हुँदैनथियो। दाम्लो घाँटीबाट जब गोठालाले निकालेर बनमा चराउन लैजान्थ्यो तब उ निर्बाध स्वतन्त्रताको खोजिमा हिड्थ्यो। उसको मनले चिताएको र दृष्टिले देखेको ठाउँ बाली बिचरण गर्ने, खाने काम गरेरै छाड्थ्यो। बाली खाइदिनु, नोक्सानी पुर्याइदिनु नाजायज काम हो भन्ने पनि थाहा थिएथ्यो शायद उसलाई । यसो गरेको थाहा पाए मालिक वा गोठालाले पिट्छ भन्ने पनि थाहा थिएथ्यो उसलाई। त्यहीकारण गोठालाले तत्काल भेटाउन नसक्ने ठाउँका बाली खान पुग्थ्यो। चाहे डाँडै पारी जान किन नपरोस्।

बाली चोरेर खाएको दिन आफ्नो मालिकको नजिक पर्दैनथ्यो। चाहे ऊ भकारै छोड्न किन नपरोस्। कैलेकाहीँ त दुईचार दिन कतै बसेर आफ्नो गोठमा आउने गर्थ्यो । एकदिन बनबाट डाँडै काटेर बाली चोरी खान पल्लो गाउँ गएको थिएछ। त्यहाँका मान्छेले समाएर आफ्नै गोठमा बाँधिदिएका थिएछन्। यता कतै खोज्दा भेटिएको थिएन। उता केही दिन पछि त्यो गाईलाइ काटेर खाने प्रयोजनका लागि तीन जिल्ला टाढाको मान्छेलाई बेचिएको थिएछ । ती मान्छेले गाईलाइ दाम्लोले डोर्याएर लगेका थिएछन्। जाँदाजाँदै कहाँ पुगेर ऊ  फुत्किए थियो ती मान्छेबाट ? के गरि फुत्किए थियो ? कसरी आफ्नै भकारोमा नौ दिन पछि आए थियो? सबै कुरा रहस्यमै थिए । बश बेचिएको कुरा कसैले धेरैपछि सुनाएथ्याे मालिकलाई।

पहाड गाउँमा रैथाने गाई पाल्नै छोडिँदै थिए । मूल्यहिन बन्दै थिए सुपारी गाईहरू । खेतवारी बाझीदैँ थिए, गाईका बाच्छा किन चाहिनुपर्ने र गाई पालिनुपर्ने? घरहरू माटोले पोत्न नपर्नेगरि प्लास्टर हुँदैथिए, गोबर किन चाहिनुपर्ने र गाई पालिनुपर्ने? स्राद्व, पित्रीकर्म गर्न छोडीदैँ थिए, गहुँत किन चाहिनुपर्ने र गाई पालिनुपर्ने? पुजाआजा गर्न बिर्सीदैँ थिए, पन्चामृत किन चाहिनुपर्ने र गाई पालिनुपर्ने?

हो, यस्तै समय वरिपरिको जीवन बाच्दै थियाे सुपारी गाई। बचेखुचेको खेतवारी, पित्रीकर्म, पूजाआजा, माटाका घरमा सास्कृतिक रङ्ग भर्ने काम सुपारी गाईको भागमा थियाे। त्यसैले उ जीवनको नौ बर्षमा पाँच बेत ब्याउनु पर्थ्याे। मान्छेको मृत्युपस्चात् तेह्रदिने कर्मकान्ड पार लगाउन तीन ठाउँ बेचिनुपर्थ्याे। बेचिएको हरेकपटक उ भागेर आफ्नै गोठमा आउने गर्थ्यो । उसले आफ्नो भकारो छोड्न कैल्यै मानेनथ्यो। बिते थिए यसैगरी उसका जीवन।

विश्व मानव समाज एकान्तबासमा छ। मनहरू कोलाहलमय छन्। कोरोनाको कहर जो छ। लाखौं मान्छे मरेका समाचार छन्। यो ज्यानमारा किराको यति नाम्रो नाउँ ‘करिना’ किन राख्या होलान् भन्दै हुनुन्छ पल्लाघरे जेठीआमा। म चारबिसे चौध बर्षको भएँ, संसारको यस्तो सन्नाटा चाल पाएको थिएन नाति! भन्दै हुनुन्छ पारिघरे हजुरबुवा। हाम्रो स्कुल कैले खुल्छ अन्कल भन्दैछन् नानीबाबुहरू। यो बिमार हो कि व्यापार हो भन्दै शंका व्यक्त गर्दैहुनुन्छ तल्लाघरे कान्छाबुबा। बाँच्नु, बाँच्नु अनि बाँच्नु, नमरुन्जेल बाँचिरहनु ! के यै हो जिन्दगी? भन्दै फोन गरे काठमाडौँका साथीले।

बैशाखको महिना छ। गहुँ, जौँ काटेर खाली भएको बारीमा गाइबाख्रा चराउँदै काफल, किम्बु र ऐसेलु खाने मौसम हो यो। झरी र हुरिले साउन हो कि फाउन हो झुक्याउँछ बेलाबेला। बारीमा गहुँ ,केराउ ढलेर कुहिँदैछन्। स्याहार्न पाएका छैनन् कृषकहरू। आमाले गाई भैँसीको लागि पानी तताउदै हुनुन्छ गोठमा। म छेउमा बसेर आगो ताप्दैछु। सुपारी गाई गोठमा छैन। मावली हजुरआमाले लाख बत्ती बाल्ने पुजा लगाउँदा ब्राह्मणलाई दान गरिएको बाच्छि थियाे सुपारी गाई। ब्राह्मणले पाल्न नसक्ने भएर हाम्री आमालाई दिएका थिए रे। अनेकन नाममा धेरैचोटि बेचिन परेको सुपारी गाईलाई गएको हिउँदले बाच्न दिएन छोरा भन्नुभयो आमाले। आमाका गन्थनमन्थन सुन्दै, खेतबारीमा सकेको हातसरो गर्दै बित्दैछन् लकडाउनका दिनहरू।