निश्चल मोक्तान

जिन्दगीलाई हरियाली बसन्त पनि भनिन्छ तर मेरो भोगाइमा बसन्तहरु भन्दा  दुख, पीडा, सन्ताप र तड्पनहरु धेरै छन् । त्यसैले त अचेल मलाई नि यस्तै लाग्छ कि जिन्दगी भनेको कसैले रोजेर छानेको बाटोमा हिड्ने साधन होइन रहेछ। यो हजारौ घुम्ती र मोडहरु हुँदै गुडिन्छ । जस्तो सुकै चलाख चालकले पनि सोझ्याउनै नसक्ने गरि बाङ्गो टिङ्गो गुड्ने।

जब म १३ वर्षको थिए, एक दिन बुवा बेपत्ता हुनु भयो। धेरै दिन खोजी भयो। बल्ल १४ दिन पछि लास भेटियो। बुवाले  दशनङ्ग्रा खियाएर छातीमा निलडाम बनाएरै भए पनि हाम्रो पालन पोषणको उत्तर दायित्व बोक्नु हुन्थ्यो। हाम्रै सुन्दर भविष्यका निम्ति रगत  र पसिनासँग खेल्नुहुन्थ्यो। 

बुवा बित्नु भएको मात्र छ महिना पछि एक दिन लडेर अचानक दिदी बित्नु भयो। त्यसपछि जिन्दगीमा एक पछि अर्को मोडहरु थपिदै आयो। बर्ष दिन पछि महिनौ महिना हस्पिटलमा राखेर उपचार गरेपछि  हजुरबुबा पनि  बित्नु भयो। काल नै पल्के जसरी एक पछि अर्को लासै लासको खाँत लागेपछि कसकाे मन पो बिचलित नहाेला र? अझ समाजले त आमा माथि नमिठो बचन पनि लगाए । पीडामा मलम पट्टीको त कुरै छोडौ । 

जे होस् केही समय आमाले  हामीलाई  गाउँमा खेतीपाती र  रिन नै गरेर भए पनि पढाइ राख्नु भएको थियो । खेती गरेर वर्षभरि काम गर्दा पनि ६ महिनालाई मुस्किलले पुग्थ्यो । घरको यस्तो अवस्था देख्दा पढेर भबिस्यमा ठूलो मान्छे बन्छु भन्ने मेरो सपना  दिन दिनै मर्दै गयो। बुवा र दिदी बित्नु भएपछि आमा पनि सानो भाइलाई लिएर काठमाडाैँ निस्कनु भयो। सहरमा मजदुरी गरेर भाइलाई पढाउन थाल्नु भयो ।

अन्तमा मैले पनि सबै सपनालाई तिलान्जलि दिदैँ कक्षा ८ सम्मको आफ्नो पढाइलाई सधैका लागि छाडेर काठमाडौँ हिडेँ। हुन त मेरो बुबा उबेला एस़ एल.सी .पास गर्ने गाउँकै पहिलो व्यक्ति हुनु हुँदो रहेछ। शिक्षक हुन घर घरमै लिन आउने जामाना थियाे त्याे। बुबा शिक्षक पनि हुनु भएछ। तर मेरो बुबालाई जागिर खान  मन लागेनछ पछि उहाँको पूरै जिन्दगी हलो, कुटो,कोदालो,डोको,डालो र नाम्लोमै बित्यो। पढाइ लेखाइ गरेर खाने मेरो पनि भाग्यमा लेखेको रहेनछ भन्ने मलाई लाग्थ्यो। यसरी बाध्यताले निस्सासिदैँ काठमाडाैँ पुगियो। नातामा मामा पर्नेको होटलमा काम गर्न थाले । त्यसपछि धेरै समय    माइक्रोबसमा सहचालक भएर काम गरे। केही समय पछि सहचालक काम छाडेर टेक्निसिएनको रुपमा बिद्दुत प्रशारण लाईनको अति जोखिमकाे काम सुरु गरे ।

लकडाउन हुनु अघि म यही कामकाे सिलसिलामा बिकट सोलुखुम्बु जिल्ला पुगेको थिएँ।

सोलुखुम्बु जिल्ला असाध्यै चिसो ठाउँ। मोबाईल नेटवर्कको समस्या। धेरै दिनसम्म घर परिवारसँग समेत सम्पर्क हुन सकेको थिएन।  सोलुखुम्बु आउनु अघि खासै कोरोना भाइरस फैलिएको थिएन। लकडाउन हुन्छ भन्ने कुरा कल्पनासम्म पनि गरेको  थिएन। दुर्गममा भएकाले देशमा के हुँदैछ भन्ने हामीलाई केही थाहा थिएन।  काम गर्दै थियौ।  अचानक चैत्र १० गते नै लकडाउन हुँदैछ भन्ने खबर थाहा भयो । 

केही दिन पछि हामी काम गर्ने ठाउँमा रासन आउन बन्द भयो । हामीसँग  भएको रासनले ५-६ दिनलाई मात्र पुग्ने थियो। कम्पनिमा काम गर्ने सयौ कामदार हामीसँगै थियौं। तरकारी केही बाँकी थिएन। २/४ दिनलाई मात्र पुग्ने दाल हामीसँग थियो। केही दिन त साथीहरु मिलेर तरकारीको लागि जङ्गल गएर निउरो टिप्दै ल्याउन थाले। २-४ दिनपछि त्यो पनि पाउन छोड्यो। त्यसपछि के गर्ने कसो गर्ने भनेर छटपटि सुरु भयो ।केही केही कामदारहरु त आफूखुसी हिड्न सुरु गरिसकेका थिए। हामीलाई पनि एकातिर आफ्नो घर परिवारको चिन्ता थियो भने अर्को तिर आफू पनि कसरी बचौं भयो ।हामीसँग चाहिने जति खर्च पनि थिएन । अन्तमा हामीले हिडेरै आफ्नो घर फर्किने  निर्णय गर्यौ ।  चैत्र १८ गते हामी ११ जनाको समूह आ-आफ्नो समान बोकेर राती ११ बजे कम्पनिबाट निस्कियाैं। हामीलाई हिडेर घर पुग्ने बाटो थाहा थिएन।जता पनि जङ्गल नै जङ्गल। मात्र हामीलाई घर पुगेर आफ्नो परिवारसँग भेट हुनु थियाे। 

लकडाउनको कारण हामीले पाउनु पर्ने तलब पनि पाएका थिएनाैं। केही खाने कुराहरु झोलामा हालेको थियौ। हामीले बाटोमा धेरै नै समस्याहरुको सामना गर्नु पर्यो।  बाटो नचिनेर ३ घन्टाको बाटो पनि ९ घन्टा सम्म हिडेका रहेछाैं। त्यतिखेर थाहा भयो कि अज्ञानता कति महंगो हुँदो रहेछ। लगातार ४ दिनको पैदल यात्रा पछि हामी बल्ल रामेछाप जिल्लाको सदरमुकाम मन्थली आइपुगेछौ।  मन्थली आइपुग्दा हामी हिड्न सक्ने अवस्थामा थिएनौ । ४ दिन सम्म हामीले केही तातो चिज खाएको थिएन । आफूसँग भएको खानेकुरा पनि सकिएको थियो।  कोरोनाको डरले हामीलाई कसैले पनि बास दिन मानेनन् । ४ दिन सुतेको पनि थिएन।  सुत्न नपाएको र लगातारकाे हिडाइले शरीर पूरै थिलथिलो भएर गलेको थियो। पाइला जत्ति अगाडि बढाउँछु भन्छु उत्ति नै पछाडि सर्न थालिसकेकाे थियो।मन्थली आइपुगे छि हामीलाई अलि सजिलो भयाे। म बाहेक सबै साथी रामेछापकै थिए । घर परिवारसँग सम्पर्क पनि भयाे।

मन्थली आइ पुगेको ३ दिनपछि बल्ल म आफ्नो गाउँ आइपुगे । घरमा हजुरआमा एक्लै हुनु हुन्थ्यो । लगभग सबैजसाे गाउँ आइसकेका रहेछन्। गाउँलेहरु झाडी फाड्न बाझो जोत्न र खेतीपातीका काममा लागिसकेको देखेँ।  मेरो पनि सबै जग्गा जमिनहरु पूरैका पूरा बाझो थियो। झाडीले छोपेर, खोज्नु पर्ने अवस्था थियो।  पहिले नै खेतीपातीमा वितृष्णा जागेर होला । मलाई त्यो झाडी फाड्न जान जाँगर चलेन। बिस्तारै स्थिति सामान्य हुन्छ अनि आफ्नै काममा फर्कन्छु भनेर लकडाउन खुल्ने पर्खाइमा बसे । तर ६० दिन भइसक्दा पनि लकडाउन खुल्ने कुनै संकेत सम्म देखिएन ।  

केही महिनासम्म त गाउँ घर तिरै साथीभाइहरुसँग रमाइलो गर्दै हिडियो । सधैँ भरि डुलेरै हिड्ने भन्ने पनि भएन। घरमा खानेकुराहरु सकिदैं थियो । भूकम्पले जिर्ण भएको घर पनि बनेको थिएन। खेतबारी बाझै। लकडाउनले गर्दा मात्र त हाे, म गाउँमा हुन पाएको।अरु बेला मेरो काम सधैँ बाहिर बाहिरै हुन्थ्यो । मर्दा पर्दा भन्दा बाहेक गाउँमा आइरहनु जरुरी पनि थिएन ।
पूरा २ महिनाको लकडाउन पछि पनि सामान्य नहुने नदेखिए पछि, मलाई लाग्यो कि हामी मान्छेको लागि आफ्नो घर, खेतबारी र माटो हुन आवश्यक छ। याे पनि नभए संकटको बेला कतै अड्किए र फर्किन परे कहाँ फर्किने? कहाँ जाने? जसरी  म सोलुखुम्बु पुगेर आफ्नो घर सम्झेर फर्किएँ । बाटोमा कसैले बास सम्म दिएनन्। 

जिन्दगीमा मान्छे जहाँ पुगे पनि उसको लागि आफ्नै बास चाहिदो रहेछ। त्यसैले त यो संकटको समय काठमाडाैँ बसेकाहरु घर खोज्दै आइपुगे। सुन्दैछु विदेशमा भएकाहरु यो रोगको महामारीले गर्दा आफ्नै देश फर्कन्छु भनिरहेका छन् रे। यो कुराको गहिरो अनुभूतिले गर्दा आजभोलि म पनि झाडी फाड्न र बाझो जोत्न निस्किएको छु । अरु सबैले बेलैमा खेतीपाती सुरु गरेकाले मकै दुई सरो गोड्ने बेला भइसक्यो । म निक्कै ढिला भएको छु । अब कोदोको बिउ छर्छु अनि रोप्छु । खेत पनि बाझै छ । खेत रोप्ने समय त अझै पनि छँदै छ। जे होस लकडाउनले गर्दा मैले आफ्नो माटो चिन्न र माटोको महत्व बुझ्ने मौका पाएको छु । जुन कुरा मैले आज सम्म बुझ्न सकेको थिएन ।